شاهین سپنتا ( دامپزشک، عضو انجمن حمایت از حیوانات اصفهان و پژوهشگر جشن‌های ایرانی)
آیا ماهی قرمز از اجزاء سفره هفت سین است؟
بله. امروزه در بیشتر مناطق ایران، سبزه و سماق، سمنو، سیب، سرکه، سیر و سنجد که همگی خوراکی و با منشاء گیاهی هستند از اجزای ثابت «هفت سین» هستند اما افزون بر «هفت سین» نامبرده، «سفره نوروزی» یا «سفره هفت سین» اجزای دیگری نیز دارد همچون آیینه و آب، شمع، سکه، ماهی قرمز، نان، سبزی، شیرینی، تخم مرغ رنگ کرده و گل سنبل (یا شب بو) و کتاب و … هریک به نوبه خود بر زیبایی این «خوان نوروزی» می‌افزایند.
آیا ماهی قرمز از چین به ایران آمده؟
خیر. ایرانیان چند هزار سال است که ماهی قرمز را میشناسند و این نکته را اسناد معتبر تاریخی که امروزه در موزه‌های بزرگ دنیا هست، تائید می‌کند. برای نمونه مجسمه‌های کوچک ماهی قرمز از دوره هخامنشی و قبل از آن و یا نقش ماهی قرمز بر ظروف دوره ساسانی گواه این موضوع هستند. به احتمال زیاد گونه‌هایی از این ماهی‌ها از ایران و بین‌النهرین به چین و سایر نقاط دنیا برده شدند و البته چینی‌ها نیز در اصلاح‌نژاد ماهی قرمز و تولید ماهی‌های قرمز زینتی پیشتاز بوده‌اند.
فلسفه گذاشتن ماهی قرمز بر سفره هفت سین چیست؟
ماهی قرمز نماد برج «حوت» یا «برج ماهی» در « گاهشماری شمسی بُرجی» است که سال ها در ایران رواج داشت. در برخی ار کتاب‌های ایران باستان مثل کتاب پهلوی «بندهش» نام پهلوی این برج‌های دوازه‌گانه آمده و نام برج دوازدهم سال «ماهی» یا «دو‌ماهی» نوشته شده است. در فرهنگ ایران «ماهی قرمز» به عنوان نشانه‌ای از «برج حوت» بر روی بسیاری از آثار برجامانده از دوره‌های مختلف تاریخی مثل دوره ساسانی در ارتباط با نوروز و سال نو دیده می‌شود. ایرانیان ماهی را هنگام حلول سال نو بر سر سفره هفتسین می گذارند تا سال از «برج حوت» به «برج حمل» تحویل شود. البته نمونه قرمز رنگ این ماهی در چند دهه اخیر به خاطر اصلاح‌نژاد فراوان شده و به نشانه مهر، پیروزی، شادی، سرزندگی و برکت معنا می‌یابد.
این که ماهی قرمز در تابلوی سفره هفت سین کمال الملک دیده نمی شود آیا دلیل بر این نیست که گذاشتن این ماهی بر سفره هفت سین در آن زمان متداول نبوده؟
این نکته نمی‌تواند دلیل خوبی بر این موضوع باشد، ممکن است به هر دلیلی در آن زمان ماهی را بر سفره نگذاشتند مثلا به ماهی قرمز دسترسی نداشتند و کمال الملک نیز آنچه را دیده نقاشی کرده است. ولی در هر حال امروزه نهادن ماهی قرمز بر سر سفره هفتسین، چه یک رسم جوان و چه یک سنت کهن باشد، یک رسم کاملا ایرانی به شمار می‌رود که در بین دیگر ملت‌ها همانند ندارد و ویژه ایرانیان است و جلوه این سنت زیبا را در آثار ادبی و هنری هنرمندان معاصر به خوبی می‌توان دید.
آیا می‌توان ماهی قرمز را در خانه نگهداری کرد؟
ماهی قرمز اصلا یک حیوان خانگی است و می‌توان آن را در خانه نگهداری کرد؛ البته باید شرایط مطلوب نگهداری از آن را فراهم نمود.
دلایل مرگ و میر ماهی‌های قرمز چیست؟
مهم‌ترین دلیل مرگ و میر ماهیان قرمز در خانه‌ها، عدم آشنایی مردم با نحوه نگهداری و مراقبت از آن ها است چون بر خلاف آنچه که تصور می‌شود بسیاری از مردم کشورمان اطلاعاتشان در مورد این جانور بسیار مختصر است. پس دوستداران حیوانات می‌توانند به جای آن که مردم را از نگهداری ماهی قرمز و نهادن آن بر سفره هفت سین باز دارند به وظیفه خود عمل کنند و با آموزش نکاتی ساده و آسان به مردم و به ویژه کودکان و نوجوانان، آنها را در نگهداری اصولی از این جانوران زیبا به هنگام نوروز و پس از آن یاری دهند.
چه دلایل دیگری بر مرگ ماهی‌ها تاثیر دارند؟
ماهی‌های قرمز از مرحله تولید تا توزیع و نگهداری ممکن است دچار تلفات شوند. بزرگ‌ترین دلیل تلفات ماهی‌ها در مرحله تولید و توزیع است. در سال‌های اخیر خوشبختانه نظارت بیشتری توسط شیلات و دامپزشکی بر مرحله تولید انجام می‌شود و اگر سازمان‌های مردم نهاد هم نظارت خود را بر تولید و به ویژه توزیع بهتر انجام دهند، می‌توانند در کاهش تلفات موثر باشند.
برای کاهش مرگ و میر ماهی‌های قرمز چه راهکارهای ساده ای را پیشنهاد می‌کنید؟
1- افرادی که از آگاهی لازم و لوازم مناسب جهت نگهداری ماهی قرمز برخوردار نیستند از این کار صرف نظر کنند یا بر آگاهی خود درباره اصول اولیه نگهداری از این موجود زیبا بیافزایند.
2- در صورت امکان ماهی قرمز را از فروشگاه‌های آبزی‌فروشی خریداری کنید و از خریدن آن از دستفروش‌ها، سوپر مارکت‌ها و گل‌فروشی‌ها خودداری کنید.
3- از دستکاری و بازی با ماهی‌ها توسط کودکان جلوگیری کنید و به هنگام تعویض آب ظرف ماهی از گرفتن آنها با دست و وارد آمدن ضربه به آنها در هنگام خارج یا وارد کردن به ظرف خودداری نمایید.
4- از نگهداری ماهی در اماکن خیلی گرم مثل کنار بخاری و شومینه یا داخل آشپزخانه و یا خیلی سرد ( مثل یخچال) خودداری نمایید. همچنین از ریختن آب خیلی گرم یا خیلی سرد و قطعات یخ در ظرف ماهی خودداری نماید.
5- ظرف ماهی را در محلی قرار دهید که هوای پاک و اکسیژن کافی داشته باشد.
6 — از دادن غذاهای مختلف مثل نان و بیسکویت و برنج و شیرینی و پفک و غیره به ماهی قرمز خودداری کنید و ترجیحا از غذاهای آماده مخصوص ماهی قرمز، روزانه حداقل دو وعده صبح و شب به میزان مناسب استفاده نمایید. غذاها باید به مقداری ریخته شوند که در حدود پنج دقیقه خورده شوند و اضافه آن در ظرف نماند چون باعث مسمومیت ماهی می‌شود.
7- آبی که ماهی در آن نگهداری می‌شود نباید کدر شود و رنگ یا بوی غیر طبیعی پیدا کند. یک روز در میان آب ظرف ماهی را تعویض کنید. چند ساعت قبل از تعویض، آب مورد استفاده را در ظرفی جداگانه بریزید و بگذارید بماند تا گاز کلر آن خارج شود. اگر می بینید که بیشتر ماهی‌ها در سطح آب شنا می کنند و حباب‌هایی را در سطح آب ایجاد می‌کنند، باید آب ماهی با سرعت و دقت تعویض کنید.
8- از تغذیه بیش از حد ماهی خودداری نمایید. همچنین از تجمع مانده مواد غذایی در کف ظرف و تجمع مواد دفعی ماهی در ظرف جلوگیری کنید.
9- از هرگونه تغییر ناگهانی دمای آب، نور، و اکسیژن خودداری نمایید و از صدای زیاد و سایر عوامل استرس‌زا مثل تکان‌های شدید ظرف ماهی، تلنگر و ضربه به ظرف ماهی و تابش مستقیم آفتاب خودداری نمایید.
آیا ماهی قرمز هفتسین بیماری‌هایی را به انسان منتقل می کنند؟
خیر. هیچ بیماری خطرناکی به خاطر نگهداری از ماهی قرمز سفره هفت سین به انسان منتقل نمی‌شود. صحبت‌هایی که در این مورد در رسانه‌ها مطرح می‌شوند بیشتر در حد شایعه‌های بی‌اساس هستند. البته این به آن معنی نیست که افراد و به‌ویژه کودکان به خود اجازه دهند به دستکاری ماهی‌ها بپردازند. اگر یک ماهی مبتلا به برخی آلودگی‌ها نیز باشد، اگر افراد از دست زدن به آنها خودداری کرده باشند خطری افراد را تهدید نمی کند و می توانند زیر نظر دامپزشک اقدام به درمان ماهی کنند.
آیا بیماری پوستی «پسوریازیس» و یا بیماری های «سل پوستی» یا «سالمونلوز» از ماهی قرمز هفت سین به انسان منتقل نمی‌شوند؟
خیر. بیماری «پسوریازیس» توسط ماهی به انسان سرایت پیدا نمی‌کند و یک بیماری «خود ایمنی» است که به صورت ژنتیکی انتقال می‌یابد و حتی از انسانی به انسان دیگر نیز به صورت افقی قابل انتقال نیست.
همچنین تاکنون گزارشی از آلوده شدن به مایکوباکتریوم‌ها با منشاء ماهی قرمز سفره هفتسین و ابتلا به «سل پوستی» ثبت نشده است.
در ضمن جامعه دامپزشکان ایران نیز بارها در بیانیه‌های خود تاکید کرده است که ماهیان قرمز ناقل باکتری سالمونلا نیستند. این متخصصان تاکید کرده‌اند : «اگر چه انتقال باکتری سالمونلا به عنوان عامل بیماری مشترک میان انسان و حیوان، از طریق منابع آبی آلوده، تحت شرایط خاص وجود دارد، اما انتقال آن از طریق ماهی قرمز هفت سین غیر محتمل است.»
پس در این مورد یک نکته مهم را باید مورد توجه قرار دهیم: اگر فردی آبی را که ماهی آلوده در آن است و میزان آلودگی در حدی بالا باشد که قابلیت بیماریزایی داشته باشد، بنوشد، امکان بروز این بیماری وجود دارد. البته معمولا اگر آلودگی تا این حد بالا باشد که برای انسان زیان‌بار باشد، ماهی قبلا تلف شده است. پس قرار نیست هر کسی که یک ماهی قرمز خرید به این بیماری مبتلا شود. باکتری سالمونلا در آب‌های فوق العاده آلوده وجود دارد که در صورت قرارگیری ماهی در این گونه آب‌ها، قابل انتقال به ماهی می‌باشد. در صورتی که امروزه تنگ‌ها حاوی آب سالم قابل شرب بوده و بیشتر از آب شهری استفاده می‌شود. عامل دوم در انتقال این باکتری تغذیه ماهی با ضایعات گوشتی احتمالا آلوده است که ماهی قرمز نیز به علت نوع تغذیه خود اصلا از این نوع غذا استفاده نمی‌کند.
آیا نگهداری از جانورانی دیگر مثل لاک پشت، سمندر، مار ماهی و غیره را در کنار سفره هفت سین پیشنهاد می‌کنید؟
خیر. کاملا با این کار مخالف هستیم و این کار را نادرست می‌دانیم چون هیچ ارتباطی با نوروز و سفره نوروزی ندارند و صید آنها نیز لطماتی جبران ناپذیر به محیط زیست وارد می‌آورد.
چه ظرفی برای نگهداری ماهی قرمز مناسب است؟
بهترین ظروف برای ماهی قرمز آبزی‌دان‌ها و ظروف شیشه‌ای بزرگ با رنگ روشن و دهانه گشاد هستند تا امکان تبادل اکسیژن با سطح آب فراهم شود. ظروف دهانه تنگ و خیلی کوچک یا با رنگ تیره که مانع از ورود نور و اکسیژن می‌شوند، توصیه نمی‌شوند.
چه میزان آب برای نگهداری ماهی قرمز هفت سین مناسب است؟
برای ماهی قرمز در اندازه کوچک حداقل یک لیتر (چهار لیوان) و برای ماهی‌هایی در اندازه بزرگ‌تر، یک و نیم تا دو لیتر آب یا بیشتر کفایت می‌کند.
گفته می‌شود که تنگ‌های گردی که ماهی ها در آن نگهداری می شوند، می‌توانند موجب کوری ماهی شوند. نظر شما در این مورد چیست؟
هیچ تحقیق علمی درباره کورشدن یا بیمار شدن ماهی قرمز در ظروف شیشه ای مدور منتشر نشده و این سخنان شایعاتی بی‌پایه هستند. تجربه افراد نیز این موضوع را نشان می‌دهد.
چگونه می‌شود آب ظرف ماهی را عوض کرد بدون این که به ماهی دست زد؟
پرسش بسیار خوبی کردید. این نکته خیلی مهمی است. یک ظرف مثلا یک کاسه یا تشت را از آب پُر کنید و بگذارید شب تا صبح بماند تا کلر آن خارج شود. آب باید هم‌دما با محیط باشد. ظرف ماهی را در کنار دستشویی کمی خم کنید تا بیشتر آب آن تخلیه شود و بعد بدون این که به ماهی یا ماهی‌ها دست بزنید، ماهی‌ها را در ظرف دوم خالی کنید. مراقب باشید که ماهی‌ها در آب سُر بخورند و به آرامی داخل ظرف دوم بغلتند. به این ترتیب ضربه‌ای به ماهی‌ها وارد نشده و دچار شوک نمی‌شوند. سپس ظرف اصلی ماهی‌ها را شستشو نموده از مدفوع و بقایای احتمالی غذا پاک کنید. در هنگام شستشوی ظرف ماهی از مایع ظرفشویی و مواد مشابه استفاده نکنید چون بقایای آن می‌تواند باعث مرگ‌ماهی‌ها شوند. کمی نمک طعام در هنگام شستشو می‌تواند در بهتر تمیز شدن ظرف کمک کند. سپس ظرف ماهی را به خوبی آب بکشید و به همان شیوه که گفته شد، به آرامی ماهی‌ها را به داخل ظرف اصلی بریزید به نحوی که ماهی‌ها آرام روی آب سُر بخورند و به ظرف خود وارد شوند. این روش کاملا برای ماهی بی‌خطر است و به هیچ وجه ماهی‌ها با دست تماس نخواهند داشت. درصورتی که ماهی خود را در ظروف یا آبزی‌دان‌های خیلی بزرگ نگهداری می‌کنید نیز می‌توانید از تور‌های ظریف مخصوص گرفتن ماهی استفاده کنید.
بهترین دما برای نگهداری ماهی قرمز چه دمایی است؟
ـ بهترین دما برای زندگی ماهی قرمز حدود 10 تا 25 درجه سانتیگراد است. بهتر است دمای آب و محیط در یک اندازه نگهداشته شود و هرگز نباید فوری و سریع دمای آب را تغییر داد.
هنگام خرید یا در مدت نگهداری، چگونه ماهی سالم را از غیر سالم تشخیص دهیم؟
فرورفتگی شکم، بی‌‌اشتهایی، خوردگی یا ساییدگی بالهها، بی‌‌حالی، شنای غیر طبیعی و عدم تعادل، کبودی یا خونریزی‌‌های نقطه‌‌ای زیر پوستی، تنفس سریع تر از حد معمول، تغییر رنگ آبشش‌ها، ریزش پولک‌ها، تیرگی بالهها، ماندن مداوم در عمق آب یا افتادن روی آب، جراحت بدن، ترشحات روی پوست، تیرگی قرنیه چشم، باز ماندن دهان و سرپوش آبششی، تنفس در سطح آب، پرش غیرطبیعی ماهی، به پهلو افتادن ماهی، کندی تنفس، کمرنگ شدن ماهی قرمز، رنگ پریدگی آبشش‌ها، گود افتادگی چشم‌ها، آب آوردگی شکم، ایجاد لکه‌های سیاه در دُم ماهی، برآمدگی‌های غیر طبیعی در آبشش، بیرون‌زدگی غیرطبیعی چشم‌ها برخی از مهم‌ترین علائم بیماری‌های مختلف در ماهی هستند که توصیه می‌شود از خرید ماهی با این علائم خودداری و در صورت مشاهده این علائم در ماهی خود، ماهی بیمار را بلافاصله از دیگر ماهیان جدا کنید و با دامپزشک مشورت نمایید.
در مجموع، آیا با گذاشتن ماهی قرمز بر سفره هفت سین موافق هستید؟
بله. ایرانیان سابقه طولانی آشنایی با ماهی قرمز را دارند و گذاشتن آن بر سفره هفت سین از یک پشتوانه فرهنگی طولانی که در گذر زمان و متناسب با زمان مدون شده، برخوردار است. ماهی قرمز سفره هفت سین خطری برای انسان ندارد. اما شرط لازم برای خرید آن است که روش درست نگهداری از آن را یاد بگیریم.
عالی بود
عالي بود ممنونم از مطالب خوبتون
خیلی خوب بود
مشکل اینه که خیلی از مردم می دونن چه کارایی باید برای یه ماهی کرد. اما حال ندارن انجام بدن و یا اینکه اصلا این کار و هدر دادن پول و انرژی می دونن. ماهی میخرن یه وجب، اون وقت تنگش فقط دو سانت بزرگ تره. ماهی می خرن میدن بچه انقدر با تنگش ور بره و بکوبه به تنگ تا ماهی بیچاره یا شوک بهش وارد شه و فلج شه ( ماهی سر و ته میشه ) یا اینگه بعد از یه مدت کوتاه بمیره.
با سلام . من کاملا با این نظر شما مخالف هستم . ایرانیان ماهی قرمز را میشناسند اما از اجزای باستانی سفره هفت سین نیست . از چین آمده و این در اسناد تاریخی ایران موجود است . از نظر اخلاقی به دلیل بیاری زایی این ماه و مرگ زود آن صحیح نیست .
نخیر این رسم ایرانی اینم سند
بسیار ممنون از مطالب علمیتون و اون کسی که گفته:ایرانین ماهی قرمز رو میشناسند ولی جزو اجزای اصلی سفره نیست کاملا در اشتباه هست. این جور آدما اصلا هیچی حالیشون نیست فقط ادعا دارن همین .
ممنون.
خوب بود سوال یه عمرم بود آخه سین نداش
مطلب جالبی بود و امید وارم همه ی ایرانی های عزیز این سنت و آیین زیبا را پاس بدارند.
عالی
خوب بود ممنون
بدردمرگم نمیخورد
من هم مخالفت میکنم این درست نیست اگرجز هفت سین نی پس چرا میذارن سر سفره من میخواستم اینو بدونم که متاسفانه متوجه نشدم
مسخره بود