بر طبق روایات، بسیاری از بزرگان ما شبهای جمعه متعلق به اموات می دانند. همیشه از گذشتگان ما یاد شده است که اموات شبهای جمعه به خانه خود سر می‌زنند، اما این موضوع تا چه اندازه صحت دارد و چه کسانی آن را تصدیق کرده‌اند؟
بر اساس روایات، ارواح مردگان هر از چند گاهی به اذن خداوند به دیدار خانواده‌شان می‌آیند و آنها را می‌بینند. اگر سرگرم کار‌های خوب بودند، شادمان می‌شوند و اگر گرفتار کار‌های بد بودند، ناراحت می‌شوند، اما اینکه در چه ساعتی و یا چه زمانی و یا هر چند گاهی می‌آیند، روایات‌ها متفاوت است.
به طور کلی می‌دانیم که اموات اعمّ از مؤمن و غیر مؤمن به دیدار بازماندگان خود می‌آیند؛ بعضی از اموات هر روز، بعضی دیگر هر هفته و برخی هر سال و بعضی هر چند سال یک‌بار حداقل اجازه‌ای که مؤمنان دارند، هر جمعه است که می‌توانند به دیدار آشنایان خود در دنیا بیایند. مؤمنان وقتی به دیدار اقوام خود می‌آیند، اگر آنها را مشغول اعمال صالح ببینند، خوشحال شده و خدا را شکر می‌کنند. کافران هم وقتی به دیدار اقوام خود می‌آیند و آنها را مشغول انجام اعمال صالح می‌بینند، حسرت می‌خورند.
در حدیثی بیان شده که اموات مومنان در شب جمعه به کنار خانه‌های خود می‌آیند. با التماس و تضرع از خویشاوندان انتظار دارند کار خیری و صدقه‌ای برای آنها انجام داده شود.
اما میزان ملاقات و سر زدن اموات به خانواده هایشان بسته به میزان آزادی عملی است که در برزخ برای او در نظر گرفته می‌شود که این امر هم تابع اعمال و رفتار‌های آنان در دنیاست.
اما در مورد این که ارواح به چه صورتی به خاندان خود سر می‌زنند، اشارات مختصری در برخی روایات شده است. البته نمی‌توان به راحتی در مورد معنای دقیق شان اظهار نظر نمود؛ مثلا راوی می‌گوید: از امام موسی بن جعفر علیهما السلام پرسیدم:
آیا میّت از خانواده‌اش دیدار می‌کند؟ فرمود: بله؛ پرسیدم: هر چند وقت؟ فرمود: بنا به منزلتی که نزد خداوند دارد، در هر جمعه یا هر ماه یا هر سال. پرسیدم: به چه شکلی نزد آنها می‌آید؟ فرمود: به صورت پرنده‌ای لطیف که بر دیوار خانه‌های شان می‌نشیند و بر آنان اشراف می‌یابد.
به نظر می‌رسد این که حضرت فرمود:به صورت پرنده‌ای لطیف، یک نوع تمثّل در قالب و تجسم ارواح است. مقصود از پرنده نیز پرنده مادّی یا متعارف یا موجودی قابل رویت نمی‌باشد و گرنه تعبیر لطیف در مورد پرنده معمولی معنا ندارد؛ در هر حال اعتقاد بسیاری از مردم در مورد پرنده یا پروانه و دیگر حشرات در این خصوص درست به نظر نمی‌رسد.
آیا اموات به دیدار خانواده و اقوام می‌آیند؟!
امام صادق (ع) می‌فرماید: «اذا کانَ یومَ الجُمعةِ و یوما العِیدَینِ امَرَ اللهُ رضوان خازن الجنان ان ینادی فی ارواح المؤمنین و هم عرصات الجنان: انّ اللهَ قَد اذنَ لَکم الجُمعةَ بالزیارةِ الی اهالیکُم و احبائکم مِن اهلِ الدُنیا»؛
روز جمعه و عید فطر و قربان که می‌شود، خداوند به رضوان نگهبان و مأمور بهشت دستور می‌دهد که در میدان بهشت برزخی به ارواح مؤمنان اعلام نماید که خداوند به شما اجازه داد که جمعه را به زیارت خانواده و دوستان که در دنیا هستند برود. بعد خداوند به رضوان دستور می‌دهد برای هر فردی شتری از شترهای بهشتی آماده کنند در حالی که این شتر از زبرجد سبز پوشیده شده و نیز به پارچه‌های بهشتی تزئین شده، بعد خداوند دستور می‌دهد اهل آسمان‌ها از آنها استقبال کنند. در چنین فضایی فرشتگان هر آسمانی از آنها استقبال می‌کنند، بعد از آن ارواح از آسمان با استقبال پایین می‌آیند در وادی السلام پشت کوفه فرود می‌آیند.
سپس آن حضرت فرمودند:«ثم ینفرقون فی البلدان و الاعصار حتی یزوروا اهالیهم الذین کانوا معهم فی دار الدنیا و معهم ملائکة تصرفون وجوههم عما یکرهون النظر الیه الی ما یجبون و یزورون حفر الابدان حتی ما اذا صلی الناس و راح اهل الدنیا الی منازهم من مصلاهم، نادی فیهم جبرئیل بالرحیل الی غرفات الجنان قیر حلون»
بعد از آن ارواح مؤمنان در شهرهایشان پخش می‌شوند تا کسانی را که در دنیا با آنها بودند، زیارت کنند و فرشتگانی ارواح مؤمنان را همراهی می‌کنند و در این رفت و آمد اگر ارواح مؤمنان با جیزهایی برخورد کردند که باعث ناراحتی مؤمنان شود، فرشتگان چهره آنها را از آنچه دوست ندارند به آنچه دوست دارند متوجه می‌کنند.
و این مسافرت عالم برزخ ارواح مؤمنان گودال‌های قبرهای خود را مشاهده می‌کنند حتی مکانی را که مردم در آنجا نماز (میت) خواندند و بعد به طرف منازل خود رفتند آنجا را روح میت می‌بیند.
بعد از آنکه ارواح مؤمنان اقوام و بستگان و دوستان را در این اعیاد (روز جمعه، فطر و قربان) دیدند، جبرئیل به آنها اعلام می‌کند که به خانه‌ها و محل‌های بهشتی خود در عالم برزخ برگردید.