حداكثر توده استخواني در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل ارثي، تغذيه، فعاليت بدني و شيوه زندگي در طول دوره رشد بستگي دارد.
اگر ميزان تخريب استخوان بيش از ساخته شدن آن باشد، فضاهاي بين شبكه‌هاي داخلي استخوان بزرگ مي‌شوند و اصطلاحا پوكي استخوان اتفاق مي‌افتد. در اين وضعيت، استخوان ضعيف شده و با كوچك‌ترين ضربه دچار شكستگي مي‌شود. اين پديده در سنين سالمندي شايع بوده اما با اقدامات ساده‌اي مي‌توان آن را به تاخير انداخت يا شدت آن را كاهش داد.
علامت پوكي استخوان چيست؟
اهميت پوكي استخوان در اين است كه اغلب تا زمان شكستگي استخواني علامتي ندارد. ستون فقرات، استخوان ران، لگن، مچ دست و انتهاي ساعد به ترتيب شايع‌ترين محل‌هايي هستند كه در اثر پوكي استخوان دچار شكستگي مي‌شوند. بسياري از شكستگي‌هاي ستون فقرات فقط با درد شديد پشت همراه هستند و علامت ديگري ندارند. انحراف ستون مهره‌ها در اثر جوش خوردن خودبخودي آنها مي‌تواند از علايم اين بيماري باشد.
پوكي استخوان، بیماری خاموشی است
این بیماری بزرگ‌ترین دغدغه خانم‌ها برای روزهای میانسالی است.مشکلی که دیر یا زود سراغ همه ما را خواهد گرفت. بنابراین خود را آماده مقابله کنید.
پوكی استخوان «بیماری خاموش» نامیده می‌شود زیرا علائم بالینی نداشته و در صورت پیشگیری و درمان نكردن پیشرفت می‌كند و اولین بار خود را با عوارض جانبی كه همان شكستگی استخوان و حتی گاهی مرگ است نشان می‌دهد. در حالی كه این بیماری ناتوان‌كننده، در مراحل اولیه قابل تشخیص، پیشگیری و درمان است.
پوكی استخوان بیماری‌ای است كه با كاهش توده استخوانی و تغییر ساختمان میكروسكوپی استخوان، منجر به افزایش شكستگی استخوان و افزایش ریسك شكستگی (نه لزوما بروز شكستگی) می‌شود.
خانم‌ها بیشتر در خطر هستند
در سنین بالای ۵۰سال ریسك شكستگی‌های شایع از پوكی استخوان در استخوان بالای پا، مهره‌های كمر و انتهای استخوان ساعد افزایش پیدا می‌كند كه در خانم‌ها ۴۰درصد و در آقایان ۱۲درصد است.
مطالعات اولیه واحد استئوپروز مركز تحقیقات روماتولوژی دانشگاه تهران نشان می‌دهد كه متأسفانه دانسیته استخوان (تراكم استخوان) در ایرانیان نسبت به استانداردهای بین‌المللی كمتر است.
به‌طوری كه در خانم‌ها این دانسیته در ستون فقرات ۵/۶ درصد و استخوان بالای پا ۴/۵ درصد پایین‌تر است و در آقایان این كاهش در ستون مهره‌ها به طور متوسط ۸/۱۳ درصد و در استخوان بالای پا ۶/۴ درصد است.
پوكي استخوان چگونه منجر به شكستگي مي‌شود؟
حدود 5 درصد زمين خوردگي‌ها منجر به شكستگي مي‌شوند. مسلما استخوان‌هايي كه استحكام كافي براي حفظ تعادل بدن را نداشته باشند، براحتي متعاقب نيروهاي جزيي مثل زمين خوردن و يا سقوط از پله دچار شكستگي مي‌شوند. به همين دليل شايع‌ترين علت شكستگي‌هاي ناشي از پوكي استخوان، سقوط و زمين خوردن است. عواملي مانند موانع محيطي، نور كم، اختلال بينايي، فراموشي، استفاده از داروهاي خواب‌آور در افزايش احتمال سقوط و شكستگي نقش دارند.
سیکل‌های قاعدگی را کنترل کنید
در میان هورمون‌های زنانه استروژن عاملی است كه باعث تحریك و جذب كلسیم از روده‌ها می‌شود و پروژسترون مانع از اثر تركیبات كورتون‌دار بر بدن می‌شود و تركیب استخوان‌سازی را بیشتر می‌كند.
توده استخوانی در خانم‌ها به وضعیت سیكل‌های قاعدگی بستگی دارد. شروع زودرس قاعدگی باعث افزایش توده استخوانی و تاخیر آن موجب كاهش توده استخوانی می‌شود.
قاعدگی نامنظم كاهش توده استخوانی را به دنبال دارد پس كنترل سیكل‌های قاعدگی مرتب از ضروریات است.
چه عواملي ايجاد كننده پوكي استخوان هستند؟
– سن: با بالا رفتن سن، تراكم استخوان در هر دو جنس به تدريج كاهش مي‌يابد؛ به طوري كه از حدود 40 سالگي نيم تا يك درصد در سال كاهش مي‌يابد.
– جنس: پوكي استخوان در زنان به دليل كم بودن توده استخوان و پديده يائسگي شايع‌تر است. زنان در هر سني 4 تا 5 برابر مردان دچار شكستگي استخوان مي‌شوند.
– يائسگي و كاهش هورمون‌هاي جنسي: هورمون‌هاي جنسي نقش مهمي در استحكام استخوان‌ها دارند. بنابراين هر عاملي از جمله يائسگي كه باعث كم شدن اين هورمون‌ها شود پوكي استخوان را تسريع مي‌كند.
– سابقه فاميلي: در صورت سابقه شكستگي در بستگان نزديك (پدر، مادر، خواهر و برادر)، احتمال ابتلا به شكستگي تا دو برابر افزايش مي‌يابد.
– نژاد و عوامل ارثي: نژاد آسيايي و افرادي كه پوست و موي روشن دارند بيشتر در معرض پوكي استخوان هستند.
– جثه بدني: استخوان بندي ظريف و جثه كوچك‌تر موجب افزايش احتمال پوكي استخوان مي‌شود.
– بيماري‌هاي همراه: برخي بيماري‌ها مانند بيماري‌هاي مزمن كبد و كليه، ديابت نوع 1، افزايش هورمون تيروئيد و پاراتيروئيد، اختلالات هورمون‌هاي جنسي، اسهال مزمن و اختلالات سوء جذب، بي‌اشتهايي عصبي، پيوند اعضا و برخي سرطان‌ها باعث افزايش احتمال ابتلا به پوكي استخوان مي‌شوند.
– مصرف داروها: مصرف طولاني مدت داروهاي حاوي كورتون، داروهاي ضد صرع و داروهايي كه براي درمان بيماري‌هاي تيروئيد مصرف مي‌شوند؛ موجب بروز پوكي استخوان مي‌شود. اين دسته داروها حتما بايد با تجويز پزشك و در صورت نياز با مكمل‌هاي دارويي مانند كلسيم و ويتامين «د» مصرف شوند.
– مصرف دخانيات و الكل: مصرف دخانيات شامل سيگار، قليان، پيپ و چپق موجب اختلال در جذب كلسيم و ساخت استخوان، يائسگي زودرس، كاهش وزن و تخريب هورمون‌هاي جنسي مي‌شود كه به تسريع پوكي استخوان مي‌انجامد. مصرف الكل نيز با كم كردن فعاليت سلول‌هاي سازنده استخوان موجب پوكي استخوان مي‌شود.
چگونگي پيشگيري از پوكي استخوان
– قرار گرفتن در معرض نور مستقيم آفتاب به دريافت ويتامين «د» كمك مي‌كند.
– از منابع كلسيم و ويتامين «د» به اندازه كافي در رژيم غذايي خود استفاده كنيد.
– از مصرف دخانيات به هر شكل (سيگار و قليان) خودداري كنيد.
– ورزش مستمر و مناسب را در برنامه زندگي خود بگنجانيد.
– غلات، لبنيات، حبوبات، سبزي، ماهي و ميوه را در رژيم غذايي خود بگنجانيد. مصرف روزانه 3 ليوان شير يا ماست كم چرب (يا دو قطعه پنير بجاي هر ليوان شير) مي‌تواند كلسيم مورد نياز روزانه بدن را تامين كرده به سلامت استخوان‌ها كمك مي‌كند.
– از مصرف نوشابه يا قهوه خودداري كرده و دوغ كم نمك را جايگزين آن كنيد. روزانه 8-6 ليوان آب بنوشيد.
– ماهي‌ها، جگر و تخم مرغ منابع غذايي حاوي ويتامين «د» هستند. از آنها در برنامه هفتگي غذايي خود استفاده كنيد.
اگر قادر به انجام انواع ورزش‌ها نيستيد حداقل سه بار در هفته به مدت 30-20 دقيقه پياده روي كنيد. پياده روي بهترين جايگزين براي انواع ورزش‌ها جهت جلوگيري از پوكي استخوان است.
منبع: بیتوته