اعراب منطقه این روزها در روابط خود دچار تنش شده‌اند، اما این اولین بار نیست که شاهد بروز اختلاف بین دو یا چند کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس هستیم، بلکه تاریخ هر چند کوتاه این کشورها مملو از اختلافات و منازعاتی است که همچون آتش زیر خاکستر از داخل آنها را می‌سوزاند و هر از چند گاهی زبانه می‌کشد و گوشه‌ای از منازعات و اختلافات دیرینه شیوخ عرب را برملا می‌کند.
قطر کشور کوچکی که است که اینبار آمار حملات همکیشان خود قرار گرفته است و اینکه چرا عربستان پس از اجلاس ریاض که با صرف هزینه‌های گزافی از جیب مردم عربستان برگزار شد، مترصد آن شد که حلقه متحدانش را بشکند؟ و کشورهای مصر، لیبی، مالدیو، بحرین و امارات را در این مجادله با خود همراه کند، موضوعی است که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.
این منازعه با اتهام زنی به قطر مبنی بر حمایت از تروریسم، مداخله در امور کشورهای عربی و تهدید امنیت ملی و پناه دادن به افراطیها و تروریستها آغاز شد و در همان ابتدا به قطع روابط دیپلماتیک و تحریم قطر منجر شد.
لایه‌های پنهان دیگری از اجلاس شوم ریاض
پس از قراردادهای میلیاردی و سودهای کلانی که رئیس جمهور آمریکا از اجلاس ریاض به دست آورد، کم کم لایه‌های پنهانی که در حواشی این اجلاس شوم در جریان بود، نمایان شد. سناریوی سعودی – اماراتی تحت نظارت آمریکا در حالی علیه دوحه کلید خورد كه محمد بن سلمان شاهزاده سعودی نگران مانع‌تراشی دوحه برای رسیدنش به قدرت بود. زیرا پادشاه قطر روابط بسیار مستحکمی با محمد بن نایف، یعنی ولیعهد کنونی عربستان دارد. لذا طرح برخورد با دوحه که از مدتها پیش طراحی شده بود، با حمایت آمریکا و ایفای نقشش به عنوان ناظر عملیاتی شد.
محمد بن سلمان از هر فرصتی استفاده می‌کند که از پسر عمویش (ولیعهد فعلی سعودی) پیشی بگیرد و پس از پدرش بر کرسی پادشاهی تکیه کند. منابع خبری اعلام می‌کنند که رئیس‌جمهوری آمریکا با نادیده گرفتن ولیعهد عربستان، با پادشاهی پسر ملک سلمان موافقت کرده است و همین مطلب در پشت پرده حملات حساب‌شده ریاض علیه دوحه قرار دارد.
طرد قطر از سوی سعودی ها در ازای خوش خدمتی اماراتی ها
از سوی دیگر برخی منابع خبری حکایت از استراتژی گسترده امارات برای حضور دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در عربستان سعودی دارند در جائیکه امیر امارات با رایزنی‌های متعدد خواهان حضور شخص اول کاخ سفید آن هم در اولین سفر دیپلماتیکش به ریاض شد، تا با یارگیری‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اهداف بلند مدت خود را علیه دوحه تحقق بخشد. این خوش رقصی اماراتی‌ها عربستان را چنان سرمست کرد که بدون در نظر گرفتن عواقب کار وارد بازی ابوظبی علیه قطر شدند.
اخوان المسلمین منشأ اختلافات امارات و قطر
مقام‌های اماراتی در حاشیه اجلاس عربی آمریکایی ریاض اخوان‌المسلمین را عامل اصلی گسترش افراط‌گری و تروریسم معرفی کردند. سایتالنشره در این زمینه نوشته است که گروه‌هایی تفکر افراط‌گری را انتقال می‌دهند که در راس آنها اخوان المسلمین هستند و نقشی مشکوک در اهداف سیاسی بازی می‌کنند. گروه اخوان زمینه اصلی گسترش افراط گری و تروریسم است که استفاده از خشونت علیه بی‌گناهان را توجیه می‌کند.
پیش از این نیز خبرگزاری رسمی امارات (WAM) همراستا با «جبهه النصرت»، «داعش» و «جنبش شیعیان حوثی در یمن»، «گروه اخوان المسلمین» را هم جزو گروههای تروریستی معرفی کرده بود. این اقدام امارات متحده عربی که یادآور تصمیم مشابه عربستان سعودی است، می تواند فشارها را بر قطر که تنها حامی اخوان المسلمین در بین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است، افزایش دهد. امارات متحده عربی همچنین «گروه الاصلاح» را نیز که یک گروه محلی اسلام‌گرا در امارات است و با اخوان المسلمین مصر ارتباط دارد را در فهرست گروههای تروریستی گنجانده است. مقامات امارات اعضای حزب الاصلاح را به شدت سرکوب کرده و دهها نفر از فعالان سیاسی اسلام‌گرا را به اتهام تشکیل شاخه غیرقانونی اخوان المسلمین در امارات، به زندان انداخته‌اند.
دامنه اختلافات امارات با این گروه به جایی رسیده بود که پیش تر از انگلیس خواستار کمک و سرکوبی این گروه شده بود. امارات تهدید کرده بود اگر نخست وزیر وقت انگلیس اقدامی علیه اخوان‌المسلمین مصر انجام ندهد، قرارداد تسلیحاتی، سرمایه‌گذاری داخلی و همکاری اطلاعاتی با انگلیس را لغو می‌کند.
در این باره روزنامه انگلیسی گاردین می‌نویسد اسنادی که از درون دولت امارات درز کرده نشان می‌دهند ولیعهد ابوظبی به خاطر پیروزی اخوان‌المسلمین در انتخابات ریاست جمهوری مصر و به قدرت رسیدن محمد مرسی به دیوید کامرون نخست وزیر وقت انگلیس شکایت کرده بود. بر اساس این اسناد، امارات دولت لندن را تهدید کرده بود که اگر اقدامی علیه اخوان المسلمین انجام ندهد قرارداد چند میلیارد پوندی تسلیحاتی با لندن را لغو و سرمایه‌گذاری در انگلیس و نیز همکاری اطلاعاتی با این کشور را متوقف خواهد کرد.
در این سند آمده است شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد امارات از کامرون خواسته بود مانع پوشش خبری شبکه بی‌بی‌سی از تحولات مصر شود. در ازای این درخواست، امارات به کامرون پیشنهاد کرد معاملات پرسود نفتی و تسلیحاتی با شرکت‌های انگلیسی «بی‌ای‌ئی سیستمز» و «بی‌پی» انجام خواهد داد. امارات، عربستان و مصر همواره می‌گویند لندن پایگاه اصلی گروه اخوان المسلمین است.
شبکه الجزیره محل اختلاف گسترده قطر با جهان عرب
شبکه الجزیره که با پوشش سراسری و گسترده در جهان توانسته موفقیت‌های زیادی را کسب کند و با جذب حجم قابل توجهی از مخاطبان برخی پیام‌های گزینشی را القا کند. از دیرباز مورد خشم مخالفان از جمله سعودی و امارات بوده به طوریکه در پاره‌ای موارد موجبات خشم و انزجاز آنها را فراهم کرده است و تا جایی پیش رفته که آل سعود در این آب گل آلود تنش با قطر، در بند هشتم شروط ده‌گانه خود برای از سرگیری روابط با قطر، خواستار توقف پخش شبكه الجزيره شده است.
سرنوشت قطر در شورای همکاری خلیج فارس
به گزارش رأی الیوم، تنش‌های دیرینه و روزهای اخیر، میان قطر و کشورهای عربستان، امارات و بحرین ممکن است فقط به اعلام برائت خاندان وهابی از قطر و امیر این کشور محدود نشود بلکه در صورت ادامه این تنش‌ها و تداوم روند کنونی، چه بسا به خروج یا اخراج این کشور از شورای همکاری خلیج فارس نیز منجر شود.
جایگزینی بازیگران دیگر در اقتصاد قطر
شبکه سی‌ان‌بی‌سی با اشاره به قطع روابط چند کشور عربی با قطر گزارش داد که اختلاف شدید میان قطر و کشورهای عربی بزرگ می‌تواند دوحه را به کشورهایی مانند ترکیه نزدیک‌تر کند که در نهایت به تغییر سیاست‌های خاورمیانه منجر خواهد شد.
رویترز نیز در این زمینه نوشت: دوحه اکنون با یک چالش اقتصادی مواجه است که این کشور را برای 80 درصد از واردات مواد غذایی‌اش به همسایگانش وابسته خواهد کرد. قطر برای مواجهه با این چالش به دنبال دوستان دیگر خواهد رفت و ممکن است روابط خود را ترکیه تسریع و تقویت کند.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، شبکه الجزیره اعلام کرد شیخ «تمیم آل ثانی» امیر قطر و «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه درباره بحران بوجود آمده برای قطر به صورت تلفنی رایزنی کردند. رئیس جمهور ترکیه در این تماس تلفنی بر همبستگی آنکارا با دوحه در پی قطع روابط دیپلماتیک برخی کشورهای عربی با قطر تاکید کرد. در این راستا و در پی تحریم قطر ترکیه صادرات گسترده ایی برای جبران کمبود های این کشور انجام داد.
المیادین، هم به نقل از وزیر امور خارجه قطر از آمادگی ایران برای توسعه روابط اقتصادی از طریق بنادر این کشور خبرداده و گفته است که ایران آمادگی خود برای تامین مواد غذایی مورد نیاز قطر را ابراز داشته و 3 بندر خود را برای این اقدام اختصاص داده است. که در این اتفاق اهمیت بندر بریس بیش از پیش مشخص می‌شود.
رد درخواست مذاکره آمریکا توسط قطری‌ها
ماجرای قطع روابط چند کشور عربی با قطر اما در همان روزهای اولیه کاخ سفید را وارد شک کرد و گویی مدعیان سیاست‌ورزی و تعیین تکلیف برای دنیا بار دیگر متوجه سیاست‌های اشتباه خود در قبال قطر و منطقه شده‌اند، برهمین اساس کاخ سفید خواستار حل منازعات میان عربستان و قطر و برگزاری نشست طرفین بحران شد و از آنان دعوت کرد با حضور در کاخ سفید بر سر اختلافات به گفتگو بنشینند. اما یک مقام قطری روز پنجشنبه از مخالفت امیر قطر با مشارکت در مذاکرات میانجی‌گرانه دونالد ترامپ در واشنگتن خبر داد. این مقام قطری که نخواست نامش فاش شود در گفتگو با خبرگزاری رویترز عنوان کرده است که امیر قطر قصد ندارد کشورش را در حالیکه تحت تحریم همسایگانش قرار دارد ترک کند.
سیاست‌های نسنجیده و سردر گمی کاخ سفید
ایجاد تنش منطقه‌ای و تحت فشار قرار دادن قطر، آمریکایی‌ها را چنان بر سر دو راهی قرار داده است که نمی‌دانند با وجود پایگاه‌های نظامی بزرگ آمریکایی در این کشور آیا ادامه این روند به صلاحشان خواهد بود؟ پایگاه هوایی العدید قطر 11 هزار نیروی آمریکایی را در خود جای داده و یکی از بزرگترین پایگاه‌های نظامی واشنگتن در خاورمیانه است که پنتاگون خواهان ثبات آن است و گویا اهمیت این پایگاه برای پنتاگون، رئیس جمهور ایالات متحده را بار دیگر در ادامه سیاست خود دچار بحران کرده است.
واکنش ایران به قطع رابطه چند کشور عربی با قطر
ایران بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان با اشاره به تنش‌های بوجود آمده میان برخی همسایگان جنوبی در خلیج فارس گفت: جمهوری اسلامی ایران با ابراز نگرانی از تحولات اخیر در روابط برخی کشورهای همسایه جنوبی خود در خلیج فارس و اظهار امیدواری نسبت به حل و فصل آن، بر نکات زیر بعنوان مواضع ثابت و اصولی خود تاکید می‌کند: افزایش تنش در روابط میان دولتهای همجوار در شرایطی که منطقه و جهان همچنان از تبعات گسترده بحران تروریسم و افراط گرایی و تداوم اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی رنج می‌برد، به سود هیچیک از دولت‌ها و ملت‌های منطقه نبوده و مصالح همگان را تهدید می‌کند. جمهوری اسلامی ایران از همه همسایگان درگیر در اختلافات جاری در جنوب خلیج فارس می‌خواهد با عبرت آموزی از تجارب تلخ منطقه، دوری از احساسات و رجوع به عقلانیت و تدبیر، ضمن حداکثر خویشتنداری، در جهت کاهش تنش و بازگشت به آرامش حرکت کنند.
این مقام رسمی دیپلماتیک اعلام کرد: راه حل اختلافات میان کشورهای منطقه و از جمله اختلاف فعلی میان سه دولت همسایه قطر با این کشور، تنها از طریق روش‌های سیاسی و مسالمت آمیز و گفت‌وگوهای شفاف و صریح میان طرفین امکان پذیر است. همچنین استفاده ابزاری از تحریم در جهان بهم پیوسته کنونی ضمن ناکارامدی، امری مذموم، مردود و غیر قابل پذیرش است.
سخنگوی دستگاه دیپلماتیک کشورمان خاطرنشان می‌کند که حفظ حاکمیت ملی و تمامیت ارضی دولتهای مستقل و عدم مداخله در امور داخلی آنها و احترام به مرزهای شناخته شده بین‌المللی، اصول بنیادین و شناخته شده حقوق و روابط بین‌الملل است که می‌بایست توسط همه طرفها محترم شمرده شود.
گزارش از فاطمه آهی