شهروند حقوقی- وحیده کریمی| سالار عقیلی‌زاده یکی از برجسته‌ترین خوانندگان موسیقی سنتی حال حاضر ایران است که متولد اول آذر ۱۳۵۶ تهران است. او دانش‌آموخته هنرستان موسیقی سوره است و مدرک کارشناسی در رشته بازیگری تئاتر دارد. او خواننده ثابت ارکستر موسیقی ملی ایران است و سابقه کار با گروه دستان، گروه راز و نیاز و ارشد تهماسبی را دارد. سالار عقیلی از هشت سالگی فراگیری موسیقی را با نوازندگی سازهای مختلف آغاز کرد؛ پدرش كه وکیل دادگستری بود، او را به پیشرفت علمی و تحصیلی تشویق می‌کرد؛ نتوانست مانع پیشرفت فرزندش در موسیقی شود و درنهایت سالار عقیلی با حمایت‌های مادر و برادرش به هنرستان موسیقی رفت و از همان‌جا تصمیم به یادگیری آواز گرفت. عقیلی بیش از ۵ سال نزد صدیق تعریف به فراگیری آواز پرداخت و تا کنون بیش از ٣٢ سال است که مشغول خواندن است. او که از چهره‌های محبوب و موفق موسیقی سنتی است، این روزها برای بیمه حنجره در رأس اخبار موسیقی قرار گرفته است. بیمه اعضای بدن در دنیا متداول است اما در ایران این نخستين‌بار بود که یک خواننده موسیقی عضوی از بدن خود را بیمه می‌کند؛ اما سوال این است قرارداد بیمه‌ای او تا چه میزان دارای مسئولیت حقوقی است و این امر آیا یک نوآوری در حوزه بیمه در ایران محسوب می‌شود یا خیر؟ «شهروند» در گفت‌وگو با دکتر وحید قاسمی عهد، استاد دانشگاه و وکیل دادگستری به بررسی ابعاد حقوقی بیمه‌نامه مذکور مي‌پردازد.
دکتر قاسمی عهد، وکیل دادگستری با نگاهی به انتشار خبر بیمه حنجره سالار عقیلی گفت: چندي پيش از سوي رسانه‌هاي خبري، خبري با مضمون بيمه‌شدن حنجره آقاي سالار عقيلي خواننده بنام ايراني از سوي بيمه ايران مخابره شد. البته پيش‌تر خبرهايي مربوط به بيمه اعضاي بدن از سوي ورزشكاران و هنرمندان خارجي به گوش رسيده بود اما همان‌گونه كه شركت بيمه‌گر ايراني ادعا کرده، بيمه حنجره اين هنرمند، نخستين بيمه‌نامه اعضاي بدن در ايران است. لذا به جهت نو و جديد‌بودن اين بيمه‌نامه بررسي حقوقي آن لازم و ضروری است.
بیمه‌نامه‌ای تلفیقی
این حقوقدان در ادامه به نقد حقوقی این بیمه‌نامه پرداخت و توضیح داد: هر چند تحليل حقوقي آن و امكان وجود ايرادات در اين بيمه‌نامه هرگز به مفهوم مذموم و بي‌فايده بودن اين اقدام نيست و هر شخص منصفي به مثبت و مفيد بودن آن رأي خواهد داد. از ديدگاه حقوقي، مطالعه بيمه‌نامه صادره نشان مي‌دهد كه بيمه‌گر با تلفيق دو نوع بيمه (بيمه مسئوليت مدني و بيمه حوادث) درصدد حمايت از اين بيمه‌گذار بوده است.
بیمه در برابر صدمه به حنجره
بر اثر حوادث یا بیماری
وی در پاسخ به این سوال که نام این بیمه انجام شده چیست؟ توضیح داد: عنوان برگزيده براي اين بيمه‌نامه عبارت است از «بيمه‌نامه مسئوليت مدني-حرفه‌اي (طرح مخصوص) و بيمه‌هاي زندگي و حوادث انفرادي است.»
قاسمی عهد در رابطه با موضوع بیمه‌نامه نیز توضیح داد: موضوع بيمه نیز عبارت است از تأمين غرامت مورد تعهد از سوي بيمه‌گر به جهت بيماري و يا امراض مرتبط با حنجره و يا حادثه‌اي كه منجر به از بين رفتن دایم صداي جناب آقاي مير سالار مسلمي عقيلي به گونه‌اي كه ايشان قادر به ادامه فعاليت هنري خود در حوزه خوانندگي حرفه‌اي نباشد.
تقسیم‌بندی بیمه‌ها
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این جمله که «براي معرفي و تبيین بيمه‌نامه صادره، نيازمند معرفي قرارداد مسئوليت مدني هستيم» خاطرنشان کرد: حسب دسته‌بندي مرسوم در حقوق بيمه، قراردادهاي بيمه از حيث موضوع به بيمه‌هاي اموال (مثل آتش‌سوزي، سرقت، بيمه بدنه خودرو و…) اشخاص (مانند بيمه‌هاي عمر، مستمري و حوادث) و بيمه‌هاي مسئوليت تقسيم مي‌شوند. وی افزود: بيمه مسئوليت مدني نيز اقسام مختلفي در حوزه صنعت بيمه دارد ولي اين دسته‌بندي‌ها بيش از اينكه ريشه در تفاوت ماهيتي يا حقوقي داشته باشند، عمدتا ناشي از كثرت كاربرد آنهاست. براي نمونه بيمه مسئوليت كارفرمايان در برابر كاركنان، بيمه مسئوليت مدني پزشكان، بيمه مسئوليت دارندگان وسايل نقليه موتوري زميني در برابر اشخاص ثالث از پركاربردترين اقسام بيمه مسئوليت هستند.
مسئولیت جبران خسارت
قاسمی عهد در رابطه با بیمه مسئولیت جبران خسارت نیز توضیح داد: موضوع بیمه‌هاي مسئوليت جبران خسارات ناشی از مسئولیت مدنی عمومي يا حرفه‌ای بیمه‌گذار در قبال اشخاصی است که به علت خطا، اشتباه، غفلت و یا قصور وی در انجام امور يا وظايف حرفه‌اي متحمل زيان‌هاي مالي يا دچار صدمات جسمی یا روانی و یا فوت شوند. در حقوق ايران براي ايجاد مسئوليت سه ركن وجود دارد: نخست ضرر؛ دوم فعل زيانبار و سوم رابطه سببيت بين فعل زيانبار و ضرر است. با اين توضيح كه هنگامي شخص مسئول تلقي مي‌شود كه از فعل او ضرري ايجاد شود.
وی در ادامه به قانون مسئولیت مدنی اشاره کرد و گفت: از فحواي ماده ١ قانون مسئوليت مدني مصوب ١٣٣٩ وجود و ضرورت اين سه ركن قابل استنباط است: «هر کس بدون مجوز قانونی عمدا یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر که به موجب قانون برای افراد ایجاد شده، لطمه‌ای وارد کند که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود، مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است.» با توجه به مقدمات بالا، به‌طور كلي مي‌توان گفت در بيمه‌هاي مسئوليت، بيمه‌گذار مسئوليت بالقوه خود را در برابر اشخاص بيمه مي‌کند؛ به نحوي‌كه اگر خسارتي وارد شد، شركت بيمه آن خسارت را جبران كند.
مصداقي براي مسئوليت اعضاي بدن
وجود ندارد
وی در پاسخ به این سوال که آیا بیمه مذکور یک نمونه کامل از بیمه اعضای بدن بوده و دارای قابلیت اجرا هست یا خیر، توضیح داد: حال مطالعه بيمه‌نامه صادره، اين ترديد را در ذهن ايجاد مي‌كند كه چگونه ممكن است خسارتي از سوي بيمه‌گذار به اشخاص وارد شود در حالي كه منشأ آن خسارت حنجره او باشد؟ چگونه ممكن است قانون‌گذار عضوي از اعضاي بدن را مسئول قلمداد کند و سپس بيمه‌گذار درصدد بيمه آن برآيد؟! بررسي اجمالي در نظام‌هاي بزرگ حقوقي، از جمله نظام حقوقي اسلام و ايران نشانگر اين واقعيت است كه مصداقي براي مسئوليت اعضاي بدن وجود ندارد.
این حقوقدان در بیان راهکار برون‌رفت از ایرادات قانونی در این‌گونه موارد تصریح کرد: جهت رفع انتقاد اينچنيني به بيمه‌نامه بايد تحليل کرد كه احتمالا مراد از بيمه مسئوليت، فعاليت‌هاي حرفه‌اي بيمه‌گذار است به نحوي‌كه اگر خسارتي ايجاد شد، بيمه‌گر ملزم به جبران خسارت باشد.
حنجره بيمه نشده است!
قاسمی عهد در ادامه با انتقاد از بیمه انجام شده تأکید کرد: نتيجه تحليل اين است كه برخلاف ادعاي بيمه‌گر، بيمه مسئوليت مربوط به حنجره خواننده نيست و چتر حمايتي و پوشش بيمه‌اي شركت بسيار محدود و تنها راجع به خسارات حاصله از حنجره خواننده است و خسارت‌هايي مانند تأخير در ارايه آلبوم يا عدم اجراي كنسرت‌ها و… را به عللي غير از حنجره در بر نمي‌گيرد؛ مگر آنكه بيمه‌گر مدعي پوشش بيمه‌اي براي كليه خسارات باشد كه در اين‌صورت باز هم بايد گفت كه حنجره بيمه
نشده است.
بيمه حوادث انفرادي است
این حقوقدان در ادامه به بیمه حوادث که معتقد است در بیمه حنجره سالار عقیلی از این نوع بیمه هم کمک گرفته شده است، توضیح داد: عنوان دوم بيمه‌نامه، بيمه حوادث انفرادي است. در بيمه حوادث بیمه‌گر متعهد می‌شود در مقابل دریافت حق بیمه مقرر، زیان‌های ناشی از حوادث را تحت پوشش قرار داده و سرمایه تعهد‌شده و هزینه‌های مربوط را جبران کند. بیمه‌های حوادث اقسام مختلفي دارد (مانند بیمه حوادث انفرادی و بیمه حوادث گروهي) در بيمه‌نامه مورد بحث، شرايط عمومي بيمه‌نامه‌هاي حوادث انفرادي جزو لاينفك آن هستند. وی افزود: طبق آن آيين‌نامه مراد از حادثه «…عبارتست از هر واقعه ناگهاني ناشي از يك عامل خارجي كه بدون قصد و اراده بيمه‌شده بروز كرده و منجر به جرح، نقص عضو، از كارافتادگي و يا فوت بيمه‌شده شود». همچنين منظور از «نقص عضو يا از كارافتادگي دایم و قطعي عبارتست از قطع، تغيير شكل و يا از دست‌دادن توانايي انجام كار عضوي از اعضاي بدن كه ناشي از حادثه بوده و وضعيت دایم و قطعي داشته باشد.»
بيماري در اعداد خطرات قرار گرفته است
این استاد دانشگاه با اشاره به نوآوری‌های موجود در این بیمه‌نامه نیز توضیح داد: در بيمه‌نامه صادره برخلاف مرسوم بيماري در اعداد خطرات قرار گرفته است و از اين جهت در عمل نوآوري محسوب مي‌شود؛ زيرا هر چند از لحاظ تحليلي وجود خطر ريسك در ميان خطرهاي بيمه‌شده در بيمه حوادث بدون اشكال است، اما بيمه‌گران ايراني تمايل چنداني بدان نداشته‌اند. وی در ادامه افزود: در كل اگر بخواهيم اين محصول جديد بيمه ايران را ارزيابي كنيم، بايد گفت كه اصولا بيمه‌نامه مسئوليت مدني بي‌ارتباط و زائد است و بيمه حوادث نيز برخلاف نيت بيمه‌گر (حمايت از هنرمندان) حمايت اندكي از ايشان مي‌كند؛ به سخن روشن، اين بيمه‌نامه تنها كارافتادگي حنجره را تحت پوشش قرار مي‌دهد و چنانچه بيمه‌گذار به عللي چون بيماري‌هاي صعب‌العلاج كه ارتباطي به حنجره ندارد، كارافتاده تلقي شود بيمه‌گر هيچ حمايتي از او نخواهد كرد. بدين جهت با وجود نيت خير بيمه‌گر، حمايت ويژه و خاصي از بيمه‌گذار نمي‌شود.