مهكامه لك: به نظر من دست‌ها هم با حوصله  و بی‌حوصله می‌شوند؛ مهربان و نامهربان. سختکوش و خشن. دمدمی‌ یا سر به هوا. به خصوص وقتی صاحبان شان پشت میز نشسته‌اند و یک ورق کاغذ خط مخالی دست گرفته‌اند.‌اندازه کاغذ به شست و سبابه دست می‌رسد، وقتی از هم باز شده‌اند. اما از همین یک ورق کاغذ، گوشه و زاویه‌ای درمی‌آورند؛ بیا و ببین! موشک کاغذی بچگی هم روی ریل همین تا زدن حرکت می‌کرد.

اما زیاد زیاد، اگر گوشه و زاویه داشت سه، چهار تا می‌شد. موضوع، بی حوصلگی دست‌های ما نبود، دمدمی ‌بودن و سربه هوایی شان نبود. موضوع این بود که کاغذ «تا» می‌خورد تا موشک بپرد یا قایق کاغذی از آب تشت، سواری بگیرد. اصلا فکرمان نمی‌رسید دست‌ها در مواجهه با کاغذ، خودشان را لو می‌دهند. وقتی حوصله شان با تا زدن از گوشه کنار کاغذ می‌زند بیرون، ناخودآگاه کشف شخصیت پررمز صاحب خود را می‌گذارند در دستور کار کسی که روبروی شان، این سوی میز نشسته.

چطور می‌شود یک تکه کاغذ، آنقدر تا بخورد که تبدیل شود به یک اژدهای سه سر؟ ما که از فن اوریگامی‌تا همین حالا اژدهای یک سرش را دیده ایم که سیخ و سکندر روی دو پا می‌ایستد و دُم درازش را رها می‌کند روی میز. پوزه به سمت جلو، گوش‌ها تیغ کشیده به بالا و چشم‌های ریز هم اطراف را رصد می‌کنند. اما با همین رویه بعید نیست یک نوع هفت سر هم به جماعت کاغذی اژدهایان اضافه شود.

چون اوریگامی‌توانایی خلق‌اش را دارد. سرگرمی‌ که مصاحبه‌شونده ما در این گزارش، نامش را نه تفریح می‌گذارد نه علم محض. زهره بحرالعلومی؛ کارشناس اوریگامی‌ و نماینده اوریگامی‌ژاپن از سرگرمی‌ می‌گوید که جزو فنون دسته بندی می‌شود و با پشتکار و تجربه رشد می‌کند. تاهای تیز کاغذ شما قرار نیست پوست خربزه را قاچ کنند. ورود به دنیای اوریگامی ‌ساده تر از آن است که فکرش را بکنیم. اما حسی که از خلق کردن شکل‌های کاغذی خواهید داشت در جملات این متن نمی‌گنجد برای همین تجربه‌اش را گذاشتیم به عهده خودتان.

یک کاغذ 15در15 و دیگر هیچ

کاغذ اوریگامی‌را‌ اندازه فاصله باز انگشت شست تا سبابه طراحی کرده‌اند. یعنی اگر این دو تا انگشت را به غایت از هم باز کنید یک ضلع کاغذ اوریگامی‌ در فاصله‌اش جا می‌شود. به گفته زهره بحرالعلومی‌؛ دست ما با چهار ضلع مساوی و چهار زاویه 90درجه روی این کاغذ، راحت‌تر و آزادتر حرکت می‌کند چون قرار است با کاغذ اوریگامی‌ یک بازی درست و حسابی راه بیندازید و هر چه دست در انجام این بازی راحت‌تر باشد نتیجه بهتری حاصل می‌شود. با این حال دغدغه ‌اندازه کاغذ را نداشته باشید چون با هر ابعادی از کاغذ می‌توان اوریگامی‌کار کرد. البته بد نیست بدانید استاندارد کاغذ مربعی اوریگامی15در 15است. این استاندارد را از اول کار براساس ‌اندازه دست انسان طراحی کرده‌اند.

پای کاغذ خوب در میان است

ماجرای بازی با کاغذ، ساده‌تر از چیزی است که در نهایت امر می‌بینیم. به گفته بحرالعلومی‌می‌توان از کاغذ روزنامه و تراکت شروع کرد و با هر نوع کاغذی تا زدن را امتحان و به تجربیات قبلی اضافه كرد. اما امروز با وجود ابزار اوریگامی‌که همان کاغذ مربع است آدم‌ها راحت‌تر قدم در دنیای اوریگامی‌می‌گذارند و وارد بازی با کاغذ می‌شوند. او می‌گوید کاغذ اوریگامی‌بهتر است مربع و کمتر از 70گرم وزن داشته باشد.

این کاغذ باید بافت منسجمی‌داشته باشد. بنابراین هر نوع کاغذ نازکی برای اوریگامی‌مناسب نیست. با آنکه در بعضی از شکل‌ها به عمد از کاغذهای بسیار نازک استفاده می‌شود تا شکل نهایی به خاطر تعدد «تا» وزن زیادی پیدا نکند. اما نوع کاغذ باید به گونه‌ای باشد که در اثر تعداد زیاد تا خوردن، نشکند و پاره نشود. علاوه بر این بهتر است رنگ دو طرف کاغذ اوریگامی ‌با هم متفاوت باشد.

مزایای فن تا زدن کاغذ

اوریگامی ‌را در تمام دنیا می‌شناسند هرچند هنوز هیچ دانشگاهی برای تدریس این فن، واحدهای درسی تدوین نکرده است. با این حال مدرسان اوریگامی‌در برخی دانشگاه‌های کشور، آموزش‌‌های اوریگامی‌را به دانشجویان علاقه مند می‌دهند. از آنجا که قابلیت کاغذ به تازگی با اوریگامی‌ شناخته شده، این فن نیازمند آموزش‌‌های دانشگاهی هم خواهد بود. زهره بحرالعلومی‌می‌گوید: اوریگامی‌به خاطر حالت هندسی‌اش ذهن را به کار وا می‌دارد.

بنابراین می‌تواند از بروز آلزایمر در سالمندان جلوگیری کند. علاوه بر این خصوصیت صبر را در فرد تقویت می‌کند. در اوریگامی‌با هندسه پیش می‌روند و هیچ تا زدن بدون قانونی در روند کار وجود ندارد. به همین خاطر می‌گویند پشت اوریگامی‌هندسه و منطق نشسته است. منطق طوری عمل می‌کند که مسیر کار با تازدن و باز كردن مشخص شود و در نهایت مسیر اصلی با قانون اوریگامی ‌پیدا شود.

اوریگامی ‌از کجا سر برآورد؟

می‌گویند چینی‌ها پشت قضیه اوریگامی‌بوده‌اند؛ یعنی از زمانی که برای مرده‌‌های‌شان خانه‌‌های کاغذی می‌ساختند. خب طبیعی بود که کاغذ باید چند بار و از جاهای مختلف تا می‌خورد تا شکل خانه را به خود بگیرد. این خانه کاغذی می‌شد مأمن مرده‌‌های چینی‌ها و بعد هم آن را آتش می‌زدند. زهره بحرالعلومی‌با یادآوری این تجربه تاریخی چینی‌ها از تلاش وزیر کشاورزی چین در سال 105میلادی می‌گوید؛ دغدغه این مرد از کودکی مقاوم کردن کاغذ بوده است.

برای همین تسایلو؛ وزیر کشاورزی چین الیاف پارچه و تور ماهیگیری را در ساخت کاغذ به کار گرفت. الیاف پوسیده تور ماهیگیری کاغذ را تا حد زیادی مقاوم کردند. با مقاوم شدن کاغذ مردم چین از آن استقبال بیشتری کردند. کاغذ کم کم به خانه‌‌های اشراف چین راه باز کرد و به یک کالای لوکس در آن زمان تبدیل شد. این کاغذها به شکل خاصی تا می‌خوردند و سر میزهای غذا قرار می‌گرفتند.

ضیافت تكه های كاغذ

ماجرای اوریگامی‌کم كم به شاخ و برگ دادن سبک‌‌های مختلف آن انجامید. حالا در اوریگامی‌مدرن سبک‌‌های «ماژولار»، «کیریگامی»، «تستلیشن»، «کوییلینگ» و «پاپ آپ» وجود دارد که هر کدام به شیوه خاصی انجام می‌شوند. آنطور که آموزش‌‌های زهره بحرالعلومی ‌نشان می‌دهد در شاخه ماژولار تاها روی تعدادی کاغذ زده می‌شود. بنابراین یک برگ کاغذ به کار شاخه ماژولار نمی‌آید و کار با دو برگ کاغذ به بالا شروع می‌شود. تاهای یکسان روی این کاغذها در نهایت در هم قفل می‌شود بدون آنکه برای اتصال به چسب زدن متوسل شده باشند. اما در شاخه تستلیشن، با دو وضعیت ثابت و متحرک روبرو خواهیم بود.

تاهای یکسان روی یک برگ کاغذ بزرگتر از‌اندازه استاندارد زده می‌شود و در نوع ثابت آن شبیه تابلوی کاشی کاری دیده می‌شوند. نوع متحرک تستلیشن، همان تاهای یکسان را دارد فقط در نهایت شکلی به دست می‌آید که به جهات مختلف حرکت کرده و باز و بسته یا بزرگ و کوچک شود. با آنکه اوریگامی‌بدون برش انجام می‌شود اما سبک پاپ آپ، پا را فراتر گذاشته و با اضافه کردن برش‌هایی به شکل نهایی، اشکال اوریگامی‌ را تا حدودی تغییر می‌دهد.

کوییلینگ را با آن نوارهای باریک پیچ پیچ شاید بتوان بهترین روش اوریگامی‌برای کارآفرین‌ها دانست. هرچه نباشد طرح‌‌های ظریف این سبک می‌تواند آثاری را خلق کند همچون کارت‌‌های تبریک تزئین شده با فن اوریگامی. با همه این اوصاف برای رسیدن به مرحله نهایی که طراحی در اوریگامی‌است، باید تجربه تا زدن در تمام سبک‌ها را داشت و آناتومی‌بدن و تفاوت‌اندازه اعضا را هم به خوبی دانست.

نام گذاری کاغذ و تا از زبان ژاپنی ها

حالا نوبت ژاپنی‌ها بود که فن تا کردن کاغذ را در زندگی شان به کار بگیرند. به گفته زهره بحرالعلومی،‌تا کردن کاغذ بعد از چین وارد ژاپن شد. با این حال در قرن هشتم میلادی و در بحبوحه ورود این فن به ژاپن، ژاپنی‌ها برای ساخت کاغذهای مقاوم سردرگم بودند. آنها به تدریج با استفاده از تا کردن کاغذ، توپ‌‌های رنگی می‌ساختند و به سردر خانه‌‌های‌شان می‌آویختند؛ چرا که اعتقاد داشتند این توپ‌‌های کاغذی برای آنها خوش یمن هستند.

سر و کله کاغذهای تاخورده کم کم بر سر میز غذاخوری ژاپنی‌ها هم پیدا شد. اسم این کاغذهای تاخورده سر میز را «اوری- سو» گذاشته بودند که بعدها به شکل دیگری تغییر کرد. اوری در زبان ژاپنی «تا کردن» معنا می‌داد و کاغذ را هم «کامی» می‌خواندند. اما بعد از ترکیب این دو واژه با هم کلمه به صورت جدیدی تلفظ می‌شود؛ اوریگامی‌ یعنی تا کردن کاغذ. البته بدون چسب و بُرش دادن.

علائم بین‌المللی

اوریگامی ‌باید در زمان تولید صنعتی کاغذ، یک‌جور جشن و شادمانی را تجربه کرده باشد. فرصتی که تولید صنعتی کاغذ به مردم ژاپن می‌داد، در ساخت شکل‌‌های بیشتر اوریگامی‌بروزکرد. آنطور که زهره بحرالعلومی‌ می‌گوید در این زمان به فن تا کردن کاغذ در ژاپن «اوری کاتا» می‌گفته‌اند. این فن در همان سال‌ها وارد کتاب درسی دانش‌آموزان ژاپنی شد. اما واقعیت این است که اوریگامی ‌سینه به سینه به مردم دنیا منتقل شده و الگوی خاصی هم نداشته. با این حال «یوشیزاوا»؛ پدر اوریگامی ‌مدرن با موشکافی این فن، تحول بزرگی در اوریگامی‌ رقم زد. یوشیزا وا و گروهی که هدایت آنها را به عهده داشت به «تا»های پایه در اوریگامی‌دست پیدا می‌کردند و برای این فن، قوانینی تدارک دیدند. به این ترتیب اوریگامی‌با پایه مربع آغاز شد و با علامت‌‌های خط چین و پیکان مسیر را طی کرد.

حالا کافی است کسانی که مسیر را می‌خوانند بدانند «خط چین» در اوریگامی‌ به معنای تا زدن به داخل و «خط -نقطه چین» به معنای تا زدن به بیرون است. پیکان‌‌های توپُر هم مسیر تا به داخل را نشان می‌دهند و پیکان‌‌های توخالی جهت تا خوردن به بیرون را. هرچند اوریگامیست‌‌های متبحر بدون وجود پیکان هم می‌توانند دیاگرام اوریگامی‌را بخوانند. علائمی‌که با تلاش یوشیزاوا و شاگردانش در اوریگامی ‌به کار گرفته شد به علائم بین‌المللی تبدیل شدند.

تا خلق مجسمه کاغذی راهی نیست

چه چیزی ساده‌تر از این؟ همیشه بعد از تا زدن کاغذ مربع اوریگامی‌دو حالت به وجود می‌آید. آنطور که آموزش‌‌های زهره بحرالعلومی‌می‌گوید کاغذ بعد از تای اولیه، یا به شکل مثلث درآمده یا مستطیل شکل می‌شود. جذابیت کار اینجاست؛ «هرچقدر بتوانید از یک کاغذ، زبانه‌ها و گوشه‌‌های بیشتری دربیاورید شکل سازی شما با کاغذ، هیجان انگیزتر می‌شود.» با این حال کار ساخت شکل‌ها از ساده آغاز می‌شود؛

کلاه، پاکت نامه، قیف و کم کم با شناخت تاها و تجربه بیشتر کار به شکل‌‌های پیچیده و در عین حال جذاب می‌رسد. با پیشرفت در اوریگامی، مسیرهای میانبر هم نمایان می‌شوند. مثلا یک شکل قدیمی‌مانند دُرنا از تعدادی تاهای پایه تشکیل شده. بنابراین در ساخت درنا اگر تا قسمتی از کار پیش بروید و تا زدن‌ها را قدری تغییر بدهید بدون شک به شکل متفاوتی خواهید رسید که دیگر درنا نیست.

این موضوع وقتی جالبتر می‌شود که بدانید در حال ساخت شکلی هستید که سمبل وفاداری و خوشبختی در میان مردم شرق دور است. نماد پرنده‌ای که برای چشم بادامی‌ها خوش یمن محسوب می‌شود در مسیر ساخت می‌تواند پیچ و تاب هم بخورد و شکل‌‌های دیگری به شما بدهد. فقط کافی است تاهای پایه این پرنده کاغذی را تا نیمه راه زده باشید.

کلید این معما فقط از مسیر اصولی پیدا می‌شود

اوریگامی‌کشف معماست و حل کردن آن لذتی شبیه به خلق آثار هنری در وجود انسان ایجاد می‌کند. زهره بحرالعلومی‌می‌گوید: برای این است که وقتی با دست‌‌های خودتان شکل‌‌های کاغذی را می‌سازید حس می‌کنید نیروی مثبتی در درون شما منفجر می‌شود.

شاید به خاطر ارتباط ناگسستنی انسان با خالق‌اش است که حس آفرینش را برای او لذت بخش تر می‌کند. به خصوص که اوریگامی ‌با وجود یک برگ کاغذ و دم دست‌ترین ابزار، اجرایی می‌شود. به همین خاطر هم اصرار می‌کنیم با تا زدن این لذت را تجربه کنید. البته موضوع مهمی‌ در بین است؛ اینکه آموزش اوریگامی‌را از چه طریقی دیده باشید. دو راه مختلف و در عین حال، مکمل برای یادگیری وجود دارد؛ یادگیری زیر نظر مدرس‌هایی که مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌را دریافت کرده‌اند و طی کردن مسیر از طریق بسته‌‌های آموزشی به ثبت رسیده این‌گونه موسسات.

این بسته‌‌های آموزشی، اوریگامی ‌را از مراحل مقدماتی و با تاهای پایه آموزش می‌دهند و در نهایت شکل‌‌های پیشرفته را قدم به قدم می‌سازند. این بسته‌ها باید دارای دیاگرام‌‌های خوانا بوده و به ثبت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و همینطور کتابخانه ملی رسیده باشند. در نهایت این نکته مهم را به خاطر داشته باشید که از راه اصولی وارد دنیای اوریگامی‌شوید چون مربی کارنابلد یا بسته‌‌های آموزشی بدون مجوز، نه تنها یاری تان نمی‌کنند بلکه قادر هستند با درنیامدن شکل کاغذی موردنظرتان به دفعات، شما را دچار سرخوردگی کنند.

اوریگامی ‌معجزه خواهد کرد؟

این ماجرا افسانه بود یا واقعیت؛ چرخیدن شکل‌‌های کاغذی به دست مارکوپولو در دنیا باعث رسیدن اوریگامی‌در اشکال پیراهن، نمکدان و قایق به سراسر دنیا شد. عده‌ای هم می‌گویند کاروانسراها محل انتقال سینه به سینه ساخت این شکل‌ها توسط تجار و انتشار آن به کشورهای مختلف بوده‌اند. اما پیشینه اوریگامی‌هرچه بوده، حالا به مرحله‌ای رسیده که کاربرد آن برای امروزی‌ها نمایان شده است. به گفته زهره بحرالعلومی‌حالا 150سال است که نگاه جدی‌تری به اوریگامی‌می‌شود. کاربرد آن را در طراحی «ایربگ» خودرو می‌توان دید و همین‌طور چتر. تلسکوپ «چشم شیشه‌ای» با استفاده از فن اوریگامی‌ساخته شده و ساختمان قدیمی‌ کتابخانه سیاتل هم در طراحی بنای خود از رموز این فن کمک گرفته است.

اوریگامی‌حتی در آموزش مسائل ریاضی هم کاربرد پیدا کرده است. به این ترتیب، تقسیم اضلاع و زوایا در هندسه با استفاده از فن تا کردن کاغذ، برای دانش‌آموزان ملموس‌تر و قابل فهم‌تر می‌شود. زهره بحرالعلومی‌با تاکید بر این موارد معتقد است؛ باب استفاده اصولی از اوریگامی‌در جهان باز شده است. به خصوص که علم «بایونیک» و اوریگامی‌ ظرف پنج، شش سال گذشته در هم آمیخته‌اند.

راه افزایش خلاقیت از اوریگامی‌می‌گذرد

جسم و روح همزمان درگیر اوریگامی‌می‌شوند. برای ساختن شکل‌‌های کاغذی در هر کدام از شاخه‌ها باید تمرکز را حفظ کرد. اگر به هر دلیلی تمرکز شخص هنگام ساختن شکل به هم بخورد، نتیجه نهایی شکلی نامطلوب خواهد بود که یک جای کارش می‌لنگد. این موضوعی است که زهره بحرالعلومی‌بر آن تاکید کرده و اضافه می‌کند هر فعالیتی که به صورت همزمان با دو دست انجام شود، باعث می‌شود دو نیمکره مغز به طور همزمان به فعالیت بپردازند. فعالیت همزمان دو نیم‌کره سبب بالا رفتن تمرکز در انسان خواهد شد.

این حالتی است که به مرور زمان خلاقیت فرد را افزایش می‌دهد. البته این اتفاق به طور ناگهانی بروز نمی‌کند و مداومت در ساخت اشکال اوریگامی‌به صورت تدریجی بر خلاقیت فرد تاثیر می‌گذارد. مدت زمان زیادی نیاز است تا اوریگامی‌در ناخودآگاه شخص آشیانه کند. به طوری که بدون تمرکز اولیه بتواند شکل‌‌های موردنظر را بسازد. بنابراین تمرکز برای ساخت در تمام مدت کار روی کاغذ برای ساختن شکل‌ها ضروری است.

قصه ساداکو و درنایی که نماد صلح شد

افسانه‌‌های شرق دور می‌گویند کسی که دُرنا می‌سازد آرزویش برآورده می‌شود. البته نه یکی، نه دوتا. باید هزار تا پرنده کاغذی ساخت تا طبق افسانه چشم بادامی‌ها به آرزوی موردنظر رسید. ماجرای این افسانه آنطور که زهره بحرالعلومی‌می‌گوید به دخترک بیمار ژاپنی برمی‌گردد.؛ «ساداکو ساساکی» هشت ساله در بمباران هیروشیما شیمیایی شده و به سرطان خون مبتلا می‌شود. چهار سال بعد و در آستانه 12 سالگی‌اش بیماری او عود می‌کند. ساداکو در بیمارستان بستری می‌شود و از زبان پرستار خود می‌شنود اگر هزار دُرنای کاغذی بسازد، آرزوی او برآورده می‌شود.

ساداکو با آرزوی بهبودی دست به کار ساخت درناهای کاغذی می‌شود و دوستانش نیز او را برای رسیدن به عدد هزار همراهی می‌کنند. اما ساداکو بعد از ساخت 646 درنا به علت سرطان خون جانش را از دست می‌دهد. دوستان ساداکو باقیمانده درناهای کاغذی را می‌سازند و به همراه نامه‌ای به سازمان ملل ارسال می‌کنند. درخواست آنها در این نامه پایان جنگ در تمام نقاط دنیا بوده است. همزمان با ارسال هزار درنای کاغذی و نامه کودکان ژاپنی به سازمان ملل، درنا به عنوان نماد صلح معرفی می‌شود.

حالا هر سال مردمی‌که داستان ساداکو ساساکی و درناهای کاغذی اش را می‌دانند در سالگرد مرگ او هزار درنای کاغذی می‌سازند و به مقبره ساداکو می‌فرستند. البته چند سالی است که ساخت درناهای کاغذی نماد صلح در تهران هم انجام می‌شود و برای شرکت در این مراسم محدودیتی وجود ندارد.