چهاردهم نوامبر هر سال میلادی، مصادف با 23 آبان خورشیدی، «روز جهانی دیابت» نام دارد تا اذهان افراد مختلف جامعه به این مساله معطوف شده و برخی مسائل مرتبط با این بیماری را بیاموزند؛ آموزشی که می‌تواند منجر به «پیشگیری» از دیابت شود، به ویژه برای امثال ما که به شدت در معرض ابتلا به این بیماری هستیم و متاسفانه آگاهی هایمان در این باره اینقدر اندک است که اغلب نمی‌توانیم از عواقب تلخ ابتلا به این بیماری نیز خود را مصون بداریم.
آن گونه که نتایج تحقیقاتی که به تازگی در کشورمان صورت گرفته، نشان می‌دهد، 13 درصد افراد بالای 30 سال در ایران دچار بیماری دیابت هستند و 13 درصد نیز وضعیت پیش دیابت دارند یعنی قند خون ناشتای آنها 100 تا 125 است و اگر قندشان کنترل نشود، به دیابت مبتلا می‌شوند. همچنین 14 درصد کلسترول بالا و 11 درصد فشار خون بالا و 37 درصد دچار اضافه وزن(BMI بین 25 تا 5/27) دارند و علاوه بر ایشان، 20 درصد چاق هستند که معنای آن، سالم بودن تنها 35 درصد از افراد است.
این در حالی است که آمار و ارقام حکایت از آن دارند که مصرف سبزی و میوه بین مردم کشورمان نسبت به استانداردهای جهانی پایین‌تر است و افزون بر این اشکال، ایرانیان 2 برابر استاندارد جهانی نمک مصرف می‌کنند و همچنین مصرف روغن های اشباع در کشورمان نیز بالاست که در نتیجه، کلسترول و فشار خون بالا که جزو عوامل خطر دیابت هستند در جامعه مان بسیار شایع است.
بدین ترتیب عجیب نیست که می‌بینیم افرادِ در وضعیت پیش دیابت در جامعه مان زیادند و حتی نیمی از دیابتی های نمی‌دانستند که به این بیماری مبتلا هستند و پیرو این واقعیت ها از قول رئیس اداره غدد و متابولیسم وزارت بهداشت بشنویم: «افراد در وضعیت پیش دیابت، یکی از اولویت‌های اصلی ما هستند تا کاری کنیم که شیوه زندگی شان را اصلاح کنند، رژیم غذایی سالمی داشته باشند و فعالیت بدنی شان از 150 دقیقه در روز بیشتر باشد. اگر مصرف دخانیات دارند، آن را کنار بگذارند و اگر وزنشان زیاد است، آن را کنترل کنند تا دیابت سراغشان نیاید. علاوه بر این، نیمی از دیابتی ها نمی‌دانستند که دیابت دارند بنابراین باید سواد سلامت آنها را بالا ببریم تا زودتر به مراکز درمانی مراجعه و درمان را شروع کنند.»
اما از پیشگیری جهت مبتلا نشدن به دیابت که بگذریم، رسیدگی به وضعیت مبتلایان به این بیماری نیز بسیار مهم است، به ویژه آنکه می‌دانیم حدود 5 تا 7 ميليون ايراني به بيماري دیابت مبتلا هستند و در نتیجه در معرض عوارش این بیماری قرار دارند؛ عوارضی مانند «زخم پای دیابتی» که نخستین عامل مرگ و میر عفونی این بیماران به شمار می‌آید و هرچقدر درمانشان هزینه بر است، پیشگیری از ابتلای به آنها ساده به نظر می‌رسد.
بر این اساس و با تکیه بر این مهم که حدود 15 درصد بیماران دیابتی یکبار در طول عمرشان دچار زخم پا می‌شوند، «انجمن حمایت از پای سالم» در آستانه روز جهانی دیابت امسال تصمیم گرفته در راستای پیشگیری از ابتلای بیماران دیابتی به زخم پای دیابتی، با همکاری چند مرکز درمانی، خدمات رایگان معاینه و غربالگری به مراجعان عرضه نموده و در راستای پیشگیری از بروز زخم پای دیابتی و تحمیل رنج و هزینه مالی به بیماران، گام بردارد.
بر این اساس جا دارد که مختصری درباره بیماری دیابت و راه های مقابله با آن بگوییم و از همگان بخواهیم که برای درامان ماندن از عوارض دردناک این بیماری هم که شده، آن را جدی بگیرند چراکه هرچه درمان این بیماری و عوارض ناشی از آن (به ویژه زخم پای دیابتی) دشوار و هزینه بر است، پیشگیری از آنها راحت و دست یافتنی‌ست.
عوارض مربوط به بیماری دیابت به دو نوع تقسیم می‌شوند:
اول عوارض میکروواسکولار (آسیب رگ های خونی کوچک) که روی شبکیه چشم، کلیه ها و اعصاب تاثیر می گذارد و به طور مستقیم به میزان قند خون بستگی دارد.
دوم عوارض ماکروواسکولار (تخریب رگ های خونی بزرگ) که باعث بروز مشکلاتی مانند سکته مغزی، سکته قلبی یا آرتریت می‌شود. این عوارض مربوط به قند خون و عوامل دیگری است.
آنچه برای بیماران مبتلا به دیابت اهمیت دارد، افزایش آگاهی و مراقبت های خاص در مورد بیماری شان است. این بیماران نیز می توانند سالیان سال و بدون درگیر شدن با عوارض این بیماری زندگی کنند؛ بنابراین در گام اول باید آگاه باشند و به سلامتی خود اهمیت ویژه ای بدهند.
توصیه‌هایی برای مقابله با عوارض دیابت:
اولین قدم برای مقابله با هر نوع عارضه ناشی از دیابت، کنترل بیماری است. در واقع لازم است که هر بیمار دیابتی به خوبی قند خون خود را کنترل کند. علاوه بر کنترل قند خون روزانه که باید توسط خود بیمار انجام شود، لازم است که هر سه تا چهار ماه یکبار، میزان هموگلوبین گلیکوزیله بیماران دیابتی توسط پزشک شان کنترل شود.
قند و فشار خون دو فاکتور مهم هستند که برای پیشگیری از دچار شدن به عوارض ماکروواسکولار از اهمیت بالایی برخوردارند. بیماران مبتلا به دیابت باید تلاش کنند که همیشه فشار خونشان کمتر از 14 بر روی 8.5 باشد. همچنین میزان چربی بد خون یا همان LDL این افراد نیز باید پایین و زیر 130 میلیگرم در دسی لیتر باشد. توجه داشته باشید که این میزان برای دیابتی ها سیگاری باید زیر 100 میلیگرم در دسی لیتر و در صورت وجود سابقه ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر باشد.
افزون بر این موارد، دخانیات تاثیر مستقیمی روی دیابت ندارد. اما عاملی برای بروز اختلالات عروقی است .خطر بروز عوارض ماکروواسکولار شدید در افراد دیابتی که سیگار می‌کشند، بیشتر است. این مسئله نیز به سکته مغزی، سکته قلبی و بروز آرتریت در اندام های تحتانی بدن منجر می‌شود.
تغذیه در سلامت دیابتی ها نقش مهمی دارد. افراد دیابتی نمی توانند هر ماده غذایی را به راحتی و بدون تامل مصرف کنند. دیابتی ها مانند همه افراد جامعه باید تغذیه سالم و متنوعی داشته باشند. به عقیده متخصصان، داشتن یک رژیم دیابتی ضروری به نظر نمی رسد. به این معنی که بیمار دیابتی می تواند همه چیز بخورد، اما به شیوه ی متعادل و کنترل شده. تنها مسئله ای که این این افراد باید مد نظر داشته باشند مصرف قندهای زودجذب است که لازم است از مصرف زیاد و مرتب آنها بپرهیزند.
وزن همه افراد و بخصوص دیابتی ها باید متناسب باشد. البته توصیه نمی شود که بیماران دیابتی با هر قیمتی خود را لاغر کنند. فقط لازم است که حواس شان به کنترل وزن شان باشد. این افراد در صورت داشتن اضافه وزن باید مصرف چربی ها (سوسیس کالباس، کره، پنیر و غیره) را محدود کنند.
افراد دیابتی باید به طور مرتب ورزش کنند و تحرک بدنی داشته باشد. لازم است که این افراد روزانه حدود نیم ساعت پیاده روی تند داشته باشند. البته بهتر است در خصوص نوع ورزش با پزشک شان مشورت کنند. افراد مبتلا به دیابتی که می خواهند ورزش های سنگین انجام دهند و یا جزو ورزشکاران هستند، باید روش های کنترل افزایش قند خون خود را یاد بگیرند تا از بروز هیپوگلیسمی یا افت قند خون پیشگیری کنند.
برای مقابله با عوارض ناشی از بیماری دیابت، کنترل و بررسی پزشکی حداقل یکبار در سال الزامی است. این کنترل ها و آزمایشات شامل کنترل وضعیت قلب، بررسی ته چشم برای کنترل وضعیت شبکیه چشم، کنترل وضعیت کلیه ها، بررسی عوارض عصبی، تست سلامت دندان ها و بررسی های مخصوص پاها توسط پزشک متخصص است و روش مناسبی برای تشخیص زودهنگام عوارض بیماری به حساب می‌آید.
شاید برخی از واکسن ها برای مردم عادی لازم و ضروری نباشد، اما تزریق واکسن ها و اهمیت دادن به آنها برای دیابتی ها از اهمیت بالایی برخوردار است. این کار باعث پیشگیری از برخی بیماری های عفونی شده و دیابتی ها را از عوارض آنها در امان نگه می دارد. یادتان نرود که بیماری ها روی دیابتی ها تاثیر بیشتری می گذارند. و از آن مهم تر، فراموش نکنید اگر در خصوص تزریق واکسنی شک دارید، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
مراقبت از پاها در دیابتی ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع سلامت پاها همیشه یکی از دل مشغولی های اصلی بیماران دیابتی است. هر نوع آسیب یا جراحتی در پاها منجر به بروز عوارض جدی در بیماران دیابتی می شود. بنابراین مراقبت از پاها و کنترل هر نوع زخم، جراحت، میخچه و غیره در آنها مهم است. توجه داشته باشید که در این شرایط بیمار به دلیل آسیب اعصاب پا، دردی را احساس نمی کند. بنابراین پاها بدون اینکه فرد متوجه باشد، زخم شده و این زخم ها مشکل ساز می شوند.
درست است که استرس باعث بروز دیابت نمی شود، اما اختلالات زیادی در سلامتی بیماران ایجاد می کند. توجه داشته باشید که هورمون استرس باعث افزایش قند خون می شود که یکی از عوامل مهمی است که باید در مبتلایان به دیابت کنترل شود. مشکلات و اختلالات خواب نیز تاثیر نامطلوبی در کنترل قند خون دارد.