تغییر کاربری اراضی کشاورزی در مازندران، مهم‌ترین چالشی است که امروز یکی از مهم‌ترین بخش‌های اشتغال‌زا و کارآفرین استان را تهدید می‌کند.
استان مازندران با دارا بودن قابلیت‌های فراوان در بخش‌های مختلف و به دلیل دارا بودن آب‌وهوایی مناسب توان تولید انواع مختلف محصولات کشاورزی را دارا است.
در یک سفر هر چند کوتاه به مازندران، زمین‌ها و باغات کشاورزی این استان چشم‌اندازی زیبا از سفره گسترده الهی در زمین را می‌بینیم.
این مناظر زیبا که به جرات می‌توان آن را یکی از قابلیت‌های گردشگری این استان محسوب کرد، امروز با خطر جدی روبه‌رو است.
روند تغییر کاربری اراضی کشاورزی در کنار منابع طبیعی و اراضی جنگلی امروز یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه اقتصادی این استان را در معرض تهدید قرار داده است.
امروز ساختمان‌های آهنی و بتنی در زمین‌های کشاورزی سبز شده‌اند و هر روز از میزان زمین‌های کشاورزی در استان کاسته می‌شود.
اگرچه در سال‌های گذشته از روند تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی انتقاداتی شده بود اما سکوت سال‌های اخیر در افزایش این روند بی‌تاثیر نبوده است.
روندی که امروز تغییر کاربری اراضی کشاورزی در مازندران طی می‌کند، شاید برای 10 سال آینده دیگر زمین کشاورزی برای استان باقی نگذارد.
* توسعه صنعتی و گردشگری در مازندران قربانی می‌گیرد
هیچ نقطه‌ای در مازندران نیست که به دلیل دارا بودن موهبت‌های الهی توان و قابلیت پرورش محصولات کشاورزی را نداشته باشد و این امر کمبود زمین برای توسعه شهرنشینی و اشتغالزایی را با مشکل مواجه ساخته است.
این روزها هرجا که نام توسعه اقتصادی و صنعتی و گردشگری در مازندران شنیده می‌شود، فردای آن روز قطعه‌ای از اراضی کشاورزی در استان به کارخانه، مسکن، کارگاه تولیدی و یا هتل و مهمان‌خانه تبدیل شده است.
تعارض در توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی، گردشگری و کشاورزی در مازندران، تنها قربانی خود را نمایان می‌کند و آن بخش کشاورزی این استان است.
افزایش روند گردشگرپذیر بودن مازندران و بهره‌مندی مرکزنشینان کشور، موجب شده تا این روزها هجوم ساخت‌وسازها در زمین‌های کشاورزی افزایش یابد.
این زمین‌ها به دلیل اینکه عموما در مالکیت خصوصی است، توان دولتی برای ورود به جلوگیری از تغییر کاربری آن با دشواری مواجه است.
به صرفه نبودن تولید در بخش کشاورزی، افزایش هزینه‌های بخش کشاورزی، روش‌های سنتی کاشت و داشت و برداشت محصولات و افزایش ضایعات در بخش کشاورزی، به روز نبودن تولیدات استان با نیازهای صادراتی و مصرف داخلی و چشمگیر نبودن فعالیت صنایع تبدیلی در استان، کمتر کشاورزی را به فکر ادامه کشت و کار در اراضی خود انداخته است.
سن بالای کشاورزان، پایین بودن سطح سواد و روی کارآمدن و وارث شدن نسلی از این کشاورزان که برای تولید در این بخش اهمیتی قائل نیستند و عموما نیز خود را کشاورز نمی‌دانند، سرعت روند تبدیل اراضی کشاورزی را به خانه، باغ‌های تفریحی و ویلاسازی افزایش داده است.
این روزها آنقدر که به بازپس‌گیری اراضی ملی از دست زمین‌خواران توجه می‌شود، کسی به فکر احیای زمین‌های کشاورزی نیست.
میراث پدران باغدار و شالیکار مازندرانی، امروز تبدیل به زمین و باغ و ویلا و یا پول نقدی می‌شود که بهتر می‌تواند در هیاهوی زندگی ماشینی نسل جدید فرزندان مازندرانی پاسخگو باشد.
عدم وجود نظارت‌های کافی در تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و اجرای نادرست همین اندک قوانین در این بخش تاکنون نتوانسته این روند را حداقل کاهش دهد.
نبود توان صادراتی در مازندران و به اصطلاح فکر اقتصادی در بخش کشاورزی استان، این بخش را با مشکل مواجه کرده است.
امروز کشاورزان تمایلی برای تغییر روند کشت و کار ندارند و محصولات تولید شده نیز پاسخگوی هزینه‌های تولید نیست، پس بهترین راه برای یک کشاورز ابتدا فروختن قطعه‌ای از زمین کشاورزی خود برای امرار معاش مقطعی و در سال‌های آینده برای وارثانی است که چشم‌انتظار فروش این زمین‌ها و یا ساخت‌وساز در آنها را می‌کشند.
* نظارت‌های محلی دردی را دوا نمی‌کند
ساخت‌وسازهای غیرمجاز اگرچه در هر شهرستانی دارای کمیته و شورایی است اما اعضای آن غالبا پس از تغییر کاربری و اتمام ساخت‌وساز پی به آن می‌برند و به دلیل ارتباطات درون منطقه‌ای مجالی نیز برای رسیدگی به آن ندارند.
نظرخواهی از شوراهای روستایی، دفاتر خدمات کشاورزی و یا دهیاران و بخشداران در سطح شهرستان به منظور صدور پروانه به تنها نتیجه‌ای که منجر نمی‌شود، جلوگیری از تغییر کاربری است.
مسئولان محلی و منطقه‌ای عموما دارای منافع و یا ارتباطات محلی در سطح منطقه هستند و این امر روند ارسال گزارش درباره وضعیت تبدیل اراضی کشاورزی را مختل کرده است.
مهم‌ترین معضلی که در این زمینه وجود دارد وارد شدن دلالان و واسطه‌ها در فروش زمین‌های کشاورزی است.
زمین‌های کشاورزی که امروز به فروش می‌رسد تنها یک درصد آن به کشاورز تعلق می‌گیرد و این واسطه‌ها هستند که با تسطیح و دیوارکشی در اطراف این زمین‌ها آنها را به بهایی گزاف‌تر می‌فروشند.
* سنگ و سیمان در زمین‌های کشاورزی مازندران سبز می‌شود
تنها راهی که می‌تواند به عمق وضعیت ایجاد شده در زمین‌های کشاورزی استان مازندران پی برد، سفری کوتاه در استان است تا پی به وجود ساختمان‌ها و مکان‌هایی از آهن و بتن در دل زمین‌هایی برد که هنوز در یک متری آنها کشت و زرع انجام می‌شود.
مهم‌ترین معضل در این زمینه عدم ارائه آمار مسئولان بخش کشاورزی در این بخش است که بسیاری از معضلات را از پنهان نگه می‌دارد تا روند نگران‌کننده تبدیل این اراضی به چشم نیاید.
با هر راهی که در استان توسعه پیدا می‌کند، با هر کارخانه‌ای که قدعلم می‌کند و با هر مسافری که به چشم خریدار به مازندران سفر می‌کند بخشی از زمین‌های کشاورزی مازندران از دست می‌رود.
اما توسعه اقتصادی و گردشگری نیز بخش مهمی از توسعه استان را رقم می‌زند اما بهای این توسعه نباید قربانی شدن بخش دیگر باشد.
بخشی‌نگری در توسعه اقتصادی، احداث مجتمع‌های کوچک گردشگری و واحدهای منقطع صنعتی؛ استان را به بخش‌هایی تبدیل کرده که راه گریزی از آن نیست.
به بهانه‌های مختلف اینگونه آینده‌ای از سنگ و سیمان در دل جایی که امنیت غذایی را برای مردم رقم می‌زند سبز می‌کنیم بدون آنکه بدانیم برای ایجاد و پرثمر کردن هر متری از این زمین‌های کشاورزی سال‌های سال زمان نیاز است.
زمین کشاورزی که به این راحتی و برای اشتغالزایی و یا ساخت مسکن تبدیل می‌شود، شاید در طی صدها سال آینده نیز نتوان اثرات مخرب را از آن شست و بار دیگر در آن کشاورزی نمود.
=============
فارس :یادداشت از الناز پاک‌نیا