ارزش و اهميت والاي رفتار صحيح با اعضاي خانواده در کلام و سيره عملي اهل بيت(ع) به خوبي نمايان است. امام رضا(ع) در رفتار با همسر، فرزند، برادر و آشنايان شان راه درست را به اهل ايمان نشان داده اند. توصيه ها و رفتارهاي عملي امام رضا(ع) در اين باره، الگويي براي همه مردم بوده و خواهد بود.

در ادامه نگاه کوتاهي به سبک زندگي آن حضرت مي اندازيم که مشروح آن که از اطرافيان ايشان نقل شده، در کتاب هاي «امام رضا(ع) و زندگي» نوشته «حجت الاسلام مهدي غلامعلي» و «منشور زندگي در منظر امام رضا(ع)» نوشته «محمدباقر پوراميني» منتشر شده است. توجه به سيره امام رضا(ع) و عمل به آن، راه حل بسياري از مشکلاتي است که خانواده هاي امروزي با آن درگير هستند.

بلند نکردن صدا در خانه

در کتاب «امام رضا(ع) و زندگي» از قول کنيزي که در خدمت امام بودند، مي خوانيم: با تشرف امام رضا(ع) به خطه خراسان، مامون من را براي خدمت گزاري به ايشان بخشيد. خانه امام بسيار ساده بود. در اين خانه خبري از امکانات رنگارنگ کاخ نبود. من که به دنيا خو گرفته بودم، تحمل ساده زيستي امام برايم دشوار بود، اما معنويت بسياري در اين خانه نصيبم شد. امام رضا(ع) زني را براي تربيت ما گماشته بودند که شب ها ما را براي راز و نياز از خواب بيدار مي کرد. خوب به ياد دارم که در خانه امام رضا(ع)، هيچ فردي حتي بزرگان اجازه نداشتند، داد بزنند يا صدايشان را بلند کنند. خود امام نيز همواره با مردم به نرمي و آهستگي و شمرده، سخن مي گفت.

احترام به کودک

کاتب ويژه دربار عباسيان بودم. وقتي امام رضا(ع) به خطه خراسان آمدند وزير خليفه، من را مامور کرد که در خدمت حضرت باشم. نامه نويس حضرت شده بودم. عرب ها غير از نام، کنيه هم دارند. آن ها وقتي مي خواهند به فردي احترام بگذارند، او را با نام صدا نمي کنند بلکه با کنيه خطاب مي کنند. براي من جالب بود که آن حضرت، هيچ گاه نام فرزندش «محمد» را نمي برد، مگر با کنيه، به طور مثال مي فرمودند: «ابوجعفر، برايم نامه نوشته است.» اين گونه احترام گذاشتن، معمولا در خانواده هاي آن زمان مرسوم نبود اما امام با کمال احترام از فرزندشان ياد مي کردند. اين تکريم وقتي برايم بيشتر نمايان و جذاب شد که دانستم فرزند ايشان، هنوز کودک هستند ولي امام با کمال احترام از او در نامه ها ياد مي کردند.

معيار هزينه کردن در زندگي

درباره معيار هزينه کردن درآمدم در خانواده، از امام رضا(ع) پرسيدم. دنبال معيار بودم. امام(ع) فرمودند: «راه ميانه، راهي است ميان 2 روش ناپسند.» منظور امام را متوجه نشدم. پرسيدم: «فدايت شوم، من آن دو روش ناپسند را نمي دانم. منظورتان چيست؟» حضرت فرمود: آري مي دانم. خدا تو را رحمت کند. آيا نمي داني خداوند از اسراف کاري و سخت گيري بيزاري جسته و فرموده است: «آنان که انفاق مي کنند، نه اسراف مي ورزند و نه تنگ مي گيرند بلکه راهي ميانه در پيش مي گيرند (سوره فرقان، آيه 67) يعني نه افراط و نه تفريط»

فرزندت را کتک نزن

پسرم خيلي مرا اذيت مي کرد. مي خواستم او را تنبيه بدني کنم. گفتم از امام(ع) راهنمايي مي گيرم. نزد ايشان رفتم و از فرزندم شکايت کردم. حضرت(ع) فرمود: «فرزندت را نزن بلکه با او قهر کن، اما زمان قهر کردن را طولاني نکن.»

عذر برادرت را بپذير

در يکي از مهماني هاي امام (ع) نشسته بوديم که يکي از دوستان درباره کوتاهي هاي برادرش سخن گفت و از رفتار برادرش نزد امام شکايت کرد. امام(ع)، وقتي گلايه هاي او را شنيدند با زبان شعر او را نصيحت کردند. قسمتي از ترجمه شعري که حضرت فرمود، چنين بود: «عذر برادرت را برگناهش بپذير / و عيب هاي او را بپوشان و پنهان کن / و بر بهتان بي خردان، شکيبايي کن / … »

حرام بودن عقوق والدين

معمربن خلاد به امام رضا(ع) عرض کرد: «اگر پدر و مادرم مذهب حق را نشناسند، دعايشان کنم؟» امام فرمودند: «براي آن ها دعا کن و از جانب آن ها صدقه بده و اگر زنده باشند و مذهب حق را نشناسند، با آن ها مدارا کن چراکه خداوند متعال عقوق والدين را حرام کرده و اين سبب خروج از اطاعت خداوند و ابطال شکر و سپاس گزاري است.»

ازدواج نکردن با مرد بداخلاق

«حسن بن بشار واسطي» درباره نامه اي که به امام رضا(ع) نوشته است، چنين مي گويد: خدمت امام رضا(ع) نامه اي نوشتم که يکي از بستگانم از يکي از دخترانم خواستگاري کرده است ولي مرد بد اخلاقي است. امام(ع) در پاسخ نامه چنين مرقوم فرمودند: «اگر بد اخلاق است، دخترت را به ازدواج او درنياور»

تاکيد بر آراسته بودن مرد در خانه

ارتباط صميمانه با خاندان و خويشاوندان، از راه هاي مهم رشد و تقرب به خداوند است. امام رضا(ع) در اين باره مي فرمايند: «خداوند به تقواي الهي و صله رحم فرمان داد پس هر فردي صله رحم نکند، تقواي الهي را رعايت نکرده است.» همچنين امام رضا(ع) ضمن حفظ آراستگي خود در خانه بر آراسته بودن همه مردها در خانه تاکيد مي کردند و براي آنان که امکانات دارند، لازم مي شمردند تا خانواده خود را در رفاه و آسايش قرار دهند و مي فرمودند: «شايسته است که مرد به خانواده اش از نظر مالي توجه بيشتري داشته باشد تا آرزوي مرگ او را نکنند». امام همچنين بر خوش اخلاقي و نيک رفتاري با خانواده توصيه فرموده اند: «در قيامت فردي به من نزديک تر است که در دنيا خوش اخلاق تر و به خانواده خود نيکوکارتر باشد.»

پاداش تلاش براي کسب روزي خانواده

اسلام تمامي مسلمانان را به کار کردن تشويق مي کند و به دوري از بي تحرکي و سستي و تنبلي هشدار مي دهد. امام رضا(ع) کار براي اقتصاد خانواده را ارزشي جهادگونه معرفي مي کنند: «فردي که براي زندگي و فرزند خود مشغول کسب و کار است، ثوابش از مجاهدان راه خدا بزرگ تر است. هر فردي که کار بيشتري مي کند تا درآمدش براي خود و خانواده اش بسنده باشد، در نزد خدواند پاداشي بزرگ تر از پاداش مجاهد في سبيل ا… دارد.»/خراسان