“نخل گردانی” آئینی 650 ساله در دل روستانشینان ییلاقی نوا آمل

نخل‌گردانی یکی از آئین‌های دینی و مذهبی کشورمان است که در اکثر شهرهای ایران برگزار شده ولی در روستای ییلاقی نوا آمل با قدمتی 650 ساله با شکوه خاصی برگزار می‌شود.

ماه محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر و ماه حزن و اندوه اهل بیت است که بیش از یک هزار و سیصد سال به مردان و زنان کره خاکی درس شجاعت، مردانگی، ایثار، از خود گذشتگی و مروت می‌آموزد.

سراسر استان مازندران همانند سایر نقاط کشور در ماه محرم آیین، آداب و رسوم دینی و مذهبی خاصی برگزار شده تا به گونه‌ای دلدادگی و عشق مردم دیار علویان به سایر نقاط کشور منعکس شود.

آئین ” نخل‌گردانی” مراسم عزاداری و ابراز دلدادگی به خاندان رسول اکرم(ص) است که در چندین نقاط کشور برگزار می‌شود ولی در روستایی ییلاقی نوا از بخش لاریجان این استان دارای قدمت چندصد ساله بوده و با شور و حال خاصی برگزار می‌شود.

× نخلی که از روز هفتم در روستای نوا لاریجان گردانده می‌شود

عبدالعلی باطبی یکی از افراد معتمد روستای نوا لاریجان است که مسئولیت اصلی برگزاری این مراسم را داشته با اشاره به زوایای مختلف این نوع عزدارای قدیمی بیان داشت: نخل گردانی در نوا 630 تا 650 سال قدمت دارد.

وی افزود: با توجه به سنگ و لوحی که در این روستا کشف شده قدمت این آئین مذهبی به بیش از 650 سال برمی‌گردد.

باطبی با اعلام اینکه با هماهنگی اعضای شورا و هیئت امنای مسجد محل سنگ کشف شده هفتم محرم امسال به جمع‌عزاداران می‌آید، گفت: قدمت تکیه، درخت قدیمی محل و سقاخانه‌های این روستا نیز به 650 تا 700 سال برگشته که مسجد جامع نوا با توجه به نوع معماری به دوران هارون‌الرشید و پیشینه‌ای 700 ساله برمی‌گردد.

× نخل نوا مخروطی است و شش نفر آن را حمل می‌کنند

این معتمد روستای نوای لاریجان با اشاره به ویژگی‌های ظاهری نخل روستای نوا که با حضور پرشور مردم گردانده می‌شود، اظهار داشت: وزن تقریبی نخل بیش از 300 کیلوگرم است که شکلی مخروطی داشته، پنج نفر در جلو و یک نفر در عقب آن را حمل می‌کنند.

وی در بیان اینکه با شورای معارف صدا و سیما نیز جلسات تحقیقاتی متعددی داشتیم، اضافه کرد: با توجه به اعلام نتایج کارشناسان مردم شناسی نخل گردانی در روستای نوای آمل جزو اولین یا دومین آئین نخل گردانی در سطح کشور است که برخلاف دیگر شهرهای کشور که این آئین مذهبی را برگزار می‌کنند، به دوران آل بویه برمی‌گردد.

× نخل‌گردانی نوا برگرفته از آئین کهن ایران باستان است

این مسئول برگزاری مراسم نخل‌گردانی روستای نوا آمل با اشاره به اینکه این آئین کاملا ایرانی است، گفت: ریشه اصلی این مراسم به آئین کهن ایران باستان برگشت کرده و هیچ ارتباطی به تمدن عرب ندارد.

باطبی با بیان اینکه اگر چه نخل در زبان عامیه به معنی درخت خرما است ولی مفهوم دیگری در این مراسم دارد، تصریح کرد: نخل یعنی آراستن و آرایش کردن که در روز هفتم محرم نخلی که لباس‌های آن کامل شده توسط مردم به حرکت در می‌آید.

وی در مورد اهداف گسترده نخل گردانی یادآور شد: نخل گردانی نشان از عشق دوطرفه و احترام متقابل بین امام حسین(ع) و عزاداران و عاشقان اهل بیت دارد که نخل از روز هفتم حرکت خود را آغاز کرده و این حرکت در روز هشتم، نهم و دهم محرم نیز ادامه می‌یابد.

باطبی اضافه کرد: نخل در حرکت خود به تمام طوایفی که در محل حرکت‌اش سقاخانه دارند جلوی هر سقاخانه سه بار ادای احترام می‌کند همچنین در روز‌های دیگر مسیر حرکت نخل متفاوت است، اگرچه در بسیاری اوقات مسیرهای نخل مشترک است ولی برخی از مسیرها اختصاصی است.

× نخل‌گردانی نوا در ورز 28 صفر نیز انجام می‌شود

وی با اعلام اینکه علاوه بر روزهای محرم نخل در روز 28 صفر هر سال نیز گردانده می‌شود، گفت: فلسفه این حرکت به حدود 150 سال برمی‌گردد، در این روستا آن زمان بیماری رایج شد که نوزادان و بچه‌های کوچک محله می‌مردند پیرعارف روستا نذر کرده که اگر این بیماری ریشه‌کن شود در روز 28 صفر نیز نخل در روستا به حرکت درآید.

× شعارهای متفاوت عزاداران در روزهای محرم و 28 صفر پای نخل

باطبی با اشاره به شعار مردم در پای نخل در روزهای محرم و 28 صفر افزود: در روزهای پایانی دهه نخست محرم شعار مردم حاضر در مراسم نخل‌گردانی که پای نخل شرکت دارند ” حسن و حسین(ع)، یا امام حسین(ع)” است ولی در روز 28 صفر اندکی این شعار تغییر می‌کند و شعار مردم “حسن و حسین(ع)، یا امام حسن(ع)” می‌شود.

وی با اعلام اینکه طایفه نوا تنها طایفه در آمل است که مسجدی در سطح شهرستان ندارد، ابراز داشت: حدود 13 طایفه در آمل وجود دارد که نوایی‌ها در سطح شهر مسجد یا حسینیه‌ای ندارند تا همه مردم در ماه محرم به روستای ییلاقی نوا رفته و آداب و رسوم دیرینه خود را به درستی به جای آورند.

× نخل‌گردانی روستای نوا به ثبت معنوی میراث فرهنگی درمی‌آید

باطبی در بیان اینکه این مراسم بزرگ مذهبی به ثبت معنوی میراث فرهنگی درمی‌آید، خاطرنشان کرد: فیلم‌های مراسم تدوین شده و مردم‌شناسان میراث فرهنگی در حال انجام تحقیقات لازم هستند تا در آینده‌ای نزدیک این مراسم بزرگ مذهبی به ثبت معنوی درآید.

وی با تاکید اینکه اگر چنانچه حدود دو متر نیز برف در روستا بیاید باید حتما مراسم نخل‌گردانی برگزار شود، گفت: در زمان قدیم که برف زیادی منطقه را کامل سفیدپوش می کرد و مردم روستا برای کار به مدت نه ماه به سوی شهر کوچ می کردند در روزهای محرم زن‌ها نخل را بر دوش گرفته و مردان برف‌های مسیر را برای باز شدن راه جمع می‌کردند.

وی با اشاره به مسیر خاصی که هر ساله نخل از آنجا عبور می‌کند، گفت: کسی که نخستین بار نخل را آماده کرد از خانواده باطبی‌ها بوده و در وصیت نامه خود آورده که هر سال یک بار نخل از کنار مزارش عبور کند تا مردم فاتحه‌ای برایش بخوانند، البته این مسیر با ارتفاعی حدود 80 متر و شیبی نزدیک به 80 درجه است که مردم مجبورند در این مسیر نخل را با طناب بسته و گردانندگان قوی‌هیکل در دل نخل قرار گیرند و با فریاد “یا حسین(ع)، یا حسین(ع)” نخل را به بالا حمل کنند.

× آئینی کهن که حتی ادیان اقلیت نیز از صاحب اصلی‌اش شفا گرفتند

وی در مورد کرامات متعدد نخل گردانی یادآور شد: در روز 28 صفر دو خانواده از ادیان اقلیت ارمنی سه راس گوسفند ذبح می‌کنند زیرا با توسل به اهل بیت حاجت‌شان روا شد.

این معتمد روستای نوای لاریجان آمل ادامه داد: در سال‌های گذشته آتش‌سوزی در داخل تکیه نوا اتفاق افتاد که بخاری در یک متری نخلی آراسته با پارچه‌ها و روپوش مخمل قرار داشت، با توجه به اینکه همه شیشه‌ها، لوستر، پارچه‌های داخل تکیه در اثر شدت آتش از بین رفت ولی کوچکترین آسیبی به نخل ایجاد نشد که نشان از کرامات آئین‌ها و اعتقادات عمیق ما دارد.

× نخل‌گردانی مراسمی که با شور، شعور و تغییرات درونی همراه است

محمد شاکری یکی دیگر از اهالی روستای ییلاقی نوای آمل است که  در مورد مراسم نخل‌گردانی می‌گوید: این مراسم تنها با شور همراه نیست بلکه علاوه بر شور، شعور و تغییرات را در روحیات انسان‌ها به وجود می‌آورد.

وی در تشریح این آئین مذهبی ادامه داد: اگرچه نخل درخت خرما را در معنای خود دارد ولی حجله‌ای است چوبی که با انواع پارچه‌های گرانبها، شال‌های مشکی ابریشمی که با چراغ، آیینه و گل‌های رنگارنگ تزئین شده به عنوان نمادی از تابوت امام حسین(ع) با روضه‌خوانی و مرثیه‌سرایی به حرکت درمی‌آید البته بخش اعظم این نخل از پارچه‌های مشکی پوشانده شده است.

شاکری اضافه کرد: نخل یک متولی دارد که هر سال با همت افراد روستا کار مهیا کردن آن را به عهده می‌گیرند.

وی در مورد آذین‌بندی نخل تصریح کرد: آذین بندی نخل روز ششم محرم انجام می‌شود که قسمت‌های مختلف آن با پارچه‌های خوش خط گلدوزی  شده پوشانده و جلوی نخل به خاطر در معرض دید بودن بیشتر از دیگر بخش‌ها آذین‌بندی می‌شود.

وی در پایان گفت: نخل‌گردانی نوا قدمتی چند صد ساله دارد و ما باید با تمام توان سنت‌های نیک و پسندیده مذهبی و دینی خود را احیا کرده و این حرکت‌ها می‌تواند در آینده‌گان تاثیر بسیار عمیقی داشته باشند.

× برگزاری مراسم “نخل‌گردانی” در روستاهای اورتشت و سنگ‌چال آمل

نخل‌گردانی از جمله آداب و رسوم دینی قدیمی مردم مازندران است که در شهرستان آمل علاوه بر روستای نوا بخش لاریجان در روستای اورتشت و روستای ییلاقی سنگ‌چال نیز با شکوه خاص و حضور پرشور مردم برگزار می‌شود که نشان از عشق و علاقه بی‌حد و اندازه مردم این منطقه به خاندان معصومین و اهل بیت دارد.

قربانعلي مسافر- خبرنگار مازندران