راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران درقانون اساسی

درساختارنظام جهانی وحقوق بین الملل معاصر ،روابط سیاسی ودیپلماتیک و برقراری سیاست خارجی فعال و شایسته از اهمیت بسیاری برخوردارشده است. تعامل و روابط قدرت های منطقه ای وبین المللی به سطح بالایی از رقابت و کنشگری رسیده است بطوریکه در دهه های  اخیر کشورهای قدرتمند وبرتر را با میزان و کیفیت ارتباطات بین المللی، تحلیل می نمایند. برنامه سیاست خارجی هرکشور بخشی از اهداف،آرمانها و اصول هرکشور درسطح ملی وفراملی است.این برنامه، فرایندی دربرگیرنده اهداف مشخص،برنامه واستراتژی معین،ارزیابی وکنترل آن است.

 شالوده و کلید واژه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، منبعث از اعتقادات وارزشهای اسلامی،آیات وروایات،دیدگاه های ارزشمندامام راحل(ره) و مقامات عالی کشور و اصول قانون اساسی است ومواردی همچون  حفظ کرامت و عزت انسانها، تحقق سعادت و رفاه بشری در کل جامعه جهانی در سایه صلح،چگونگی تعامل با جهان، امنیت، آزادی و برابری انسانها ، حفظ استقلال در چارچوب نفی سلطه جویی و سلطه پذیری رادربرمی گیرد.  دراین رابطه،به دلیل اهمیت موضوع، قانون اساسی کشورها مبانی وراهبردهای سیاست خارجی را پیش بینی وتبیین می نماید و براین اساس چشم انداز روشن ونقشه راه دولتهای مختلف در این مسیرشکل می گیرد.

قانون اساسی هرکشور بعنوان عالی ترین سندرسمی ومیثاق ملی، منبعی موثق درترسیم راهبردها وکنش های سیاست داخلی وخارجی وابزارمهم فهم اصول واهداف کلان سیاست خارجی کشورها به شمارمی آید.درقوانین اساسی اکثرکشورهای جهان همچون فرانسه ،ایالات متحده،سوییس وژاپن مسیرطراحی شده ای برای انجام امورسیاست خارجی دربرابرموجودیت های بین المللی تدوین گردیده که متأثرازرهیافت سیاستگذاران،ساختارهای داخلی وخارجی ،برنامه های کلان وارزشهای حاکم است.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358( وبازنگری سال68) نیز ضمن درنظرگرفتن اهمیت وجایگاه ویژه به موضوع سیاست خارجی،فصل مجزایی را به آن اختصاص داده است(فصل10). ضمن اینکه در مقدمه وبرخی از فصل های دیگرقانون اساسی  نیز به مواردی ازآن پرداخته شده است.دراینجا به مهمترین اصول مربوط به سیاست خارجی اشاره می گردد.  

اصل 152: “سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران بر اساس نفي هر گونه سلطه‏جويي و سلطه‏پذيري، حفظ استقلال همه جانبه و تماميت ارضي كشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‏هاي سلطه‏گر و روابط صلح‏آميز متقابل با دول غير محارب استوار است. “

اصل 153 :“هر گونه قرارداد كه موجب سلطه بيگانه بر منابع طبيعي و اقتصادي، فرهنگ، ارتش و ديگر شئون كشور گردد ممنوع است. “

اصل 154: “جمهوري اسلامي ايران سعادت انسان در كل جامعه بشري را آرمان خود مي داند و استقلال و آزادي و حكومت حق و عدل را حق همه مردم جهان مي شناسد. بنا بر اين در عين خودداري كامل از هر گونه دخالت در امور داخلي ملتهاي ديگر، از مبارزه حق‏طلبانه مستضعفين در برابر مستكبرين در هر نقطه از جهان حمايت مي كند. “

اصل 155 :“دولت جمهوري اسلامي ايران مي تواند به كساني كه پناهندگي سياسي بخواهند پناه دهد مگر اين كه بر طبق قوانين ايران خائن و تبهكار شناخته شوند. “

اصل 2 (بند ج)- نفي هر گونه ستمگري و ستم‏كشي و سلطه‏گري و سلطه‏پذيري.

اصل 3 (بند 5) – طرد كامل استعمار و جلوگيري از نفوذ اجانب.

اصل 3 (بند 11 )- تقويت كامل بنيه دفاع ملي از طريق آموزش نظامي عمومي براي حفظ استقلال و تماميت ارضي و نظام اسلامي كشور.

اصل 9 : “در جمهوري اسلامي ايران آزادي و استقلال و وحدت و تماميت ارضي كشور از يكديگر تفكيك ناپذيرند و حفظ آنها وظيفه دولت و آحاد ملت است. هيچ فرد يا گروه يا مقامي حق ندارد به نام استفاده از آزادي، به استقلال سياسي، فرهنگي، اقتصادي، نظامي و تماميت ارضي ايران كمترين خدشه‏اي وارد كند و هيچ مقامي حق ندارد به نام حفظ استقلال و تماميت ارضي كشور آزاديهاي مشروع را، هر چند با وضع قوانين و مقررات، سلب كند.”

 اصل 11: “به حكم آيه كريمه “ان هذه امتكم امه واحده و اناربكم فاعبدون” همه مسلمانان يك امت‏اند و دولت جمهوري اسلامي ايران موظف است سياست كلي خود را بر پايه إئتلاف و اتحاد ملل اسلامي قرار دهد و كوشش به عمل آورد تا وحدت سياسي، اقتصادي و فرهنگي جهان اسلام را تحقق بخشد.”

علاوه برمواردفوق الذکر،برخی ازاصول دیگر مانند،143 ، 146 الی 176و اصولی ازفصل های دوم وسوم نیز با چارچوب وخط مشی های  سیاست خارجی مرتبط هستند.

لذا با عنایت به موارد مذکور و مبانی نظری این اصول،مهمترین خط مشی هاوراهبردهای بنیادی سیاست خارجی ودیپلماسی جمهوری اسلامی ایران عبارتنداز:

1- حفظ استقلال همه جانبه کشور(سیاسی،نظامی،اقتصادی،فرهنگی و….)

2- نفی سلطه جویی وسلطه پذیری

3-ممانعت از هرگونه دخالت بیگانگان در امور داخلی خود و محترم شمردن حق همه کشورها در تعیین سرنوشت خود ( نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری )

4-خودداری ازدخالت در امورداخلی کشورهای دیگر

5- تفکیک ناپذیری آزادی، استقلال و وحدت و تمامیت ارضی کشور

6- به رسمیت شناختن استقلال و آزادی وحکومت حق وعدل به عنوان حقوق همه مردم جهان

7 – تلقی سعادت انسان در کل جامعه بشری بعنوان آرمان خود

8- ظلم ستیزی وحمایت از تلاش های حق طلبانه مستضعفین دربرابر مستکبرین در همه جهان و دفاع از حقوق مظلومان، مستضعفان و مسلمانان جهان

9- احترام  به قراردادها و معاهدات بین المللی

10-اعتقاد به حقوق برابر ملتها و کشورها و عدم تعهد در قبال قدرت های سلطه گر

11- حل اختلافات بین المللی از طریق مسالمت آمیز و پذیرش حکمیت بر اساس حق و عدل

12- توسعه هر چه بیشتر روابط صلح آمیز و حسنه متقابل با دولت های غیر محارب

13-قبول پناهندگی سیاسی

14- منع انعقاد قراردادهایی که باعث سلطه بیگانه برکشورمی شود.